Het klinkt zo vanzelfsprekend hè, je bewust zijn van je lichaam? Je weet dat je een lichaam hebt en je voelt toch dat je je bijvoorbeeld per ongeluk in je vingers snijdt, of iets heel erg kouds uit de diepvries pakt?

Lichaamsbewustzijn is meer dan dat. Het is het bewust in jouw lichaam zijn. En niet ergens anders, zoals bij wat er in je omgeving gebeurt. Het is ook weten waar jouw lichaam (of liever je je lichaamsveld) begint. Het is het opmerken wat er gebeurt in je lichaam als je bijvoorbeeld iets spannend vindt of als je bijvoorbeeld te zwaar hebt geluncht. 

Waarom zijn HSP en HSK zich vaak niet goed bewust van hun lichaam?
HSP en HSK zitten veel in hun hoofd. Ze proberen met hun brein een logisch geheel te maken van alles wat ze opmerken in de wereld om hen heen. Ze zoeken naar verklaringen of piekeren over 'worst case scenarios'.

Ze proberen rationele argumenten te bedenken voor iets dat hun gevoel (intuïtie) ingeeft of 'herkauwen' gebeurtenissen of gesprekken die ze hebben gehad, en vooral wat ze daarbij beter hadden moeten doen.. Ga zo maar door.. Het brein van een HSP of HSK staat nooit stil.

Lichaam is een tool
Het nadeel van steeds met je hersenen aan het werk te zijn, is dat je het contact met je lichaam vaak kwijtraakt. Je voelt dan niet op tijd meer dat je overprikkeld raakt bijvoorbeeld, maar ook niet goed wat jouw eigen energie is en wat je oppikt (of zelfs overneemt) van een ander. 

Overprikkeling uit zich, vooral als het langer duurt, via het lichaam. Introverte HSP of HSK worden vaak moe, krijgen hoofdpijn, of worden misselijk. Trekken zich liever even terug uit een groep en zoeken stilte op.

Bij de meer extraverte HSP, die hun prikkels verwerken door beweging, zie je dat ze juist helemaal niet meer stil kunnen zitten en als een stuiterballetje doorgaan. Het lijkt misschien alsof ze nog energie zat hebben, maar ze kunnen van het ene op het andere moment opeens helemaal inklappen. Er is geen langzame afbouw, nee, in een keer is het klaar.

Je lichaam 'bewonen'
Zitten HSP/HSK goed in hun lichaam, dan voelen ze overprikkeling eerder en beter aankomen. Hun zenuwstelsel raakt niet volledig overbelast en ze kunnen op tijd gas terugnemen. Daardoor voelen ze zich ook sneller weer beter. 

Een tweede aspect
Een ander voordeel van goed in je lichaam zitten, is dat je je bewust bent van signalen die het lichaam geeft. Bijvoorbeeld de spanning die je in je buik voelt bij nieuws over gasprijzen, of het omlaag gaan van je schouders bij het denken aan vakantie en zon. 

Niet alles wat je ervaart in je lichaam is 'van jou'. Je kunt heel goed onbewust de emoties van een ander ervaren, bijvoorbeeld de angst of van iemand die ernstig ziek is, of de opluchting van iemand die een nieuwe baan heeft gevonden. 

Door je goed bewust te zijn van je eigen lichaam, leer je beter herkennen wat jouw eigen gevoelens zijn, en wat niet. Je merkt op wat woorden van anderen, nieuwsberichten, sociale media posts, e.d. met je doen.

Tool
Door jonge hoogsensitieve kinderen al te helpen met het bewust worden van hun eigen lichaam en wat zij ervaren, geef je hen tools voor de rest van hun leven.

Je leert ze dat ze niet overal iets mee 'hoeven'. Je leert ze signaleren wanneer het nodig is om even rust te pakken. Je helpt ze om niet steeds met het hoofd alles te proberen te begrijpen, en in plaats daarvan te vertrouwen op lichamelijke signalen en sensaties. Je helpt ze hun grenzen te ervaren.

Op YouTube vind je een oefening die je zelf kunt doen, maar ook met kinderen. 

Laatst was ik in gesprek met iemand die me vroeg wat nou het verschil was tussen 'gewoon overgevoelig zijn voor prikkels' en hoogsensitief zijn. Mooie vraag voor een blog en filmpje erover!

Overgevoeligheid voor prikkels, ofwel prikkelgevoeligheid, zie je bijvoorbeeld bij mensen die iets traumatisch hebben meegemaakt en daardoor tijdelijk sterker reageren op prikkels, of bij mensen met een stoornis op het autisme spectrum of niet-aangeboren hersenletsel. Vaak gaat het dan om de sensorische prikkels. Felle lichten, beelden, geluiden, geuren bijvoorbeeld.

Hoogsensitieve mensen zijn ook gevoeliger voor prikkels maar het gaat daarbij om meer dan alleen sensorische prikkels. HSP en HSK zijn bijvoorbeeld ook heel gevoelig voor sfeer in een groep of in een ruimte, denk aan een klaslokaal. Ze voelen haarfijn aan of iedereen het goed met elkaar kan vinden en het gezellig is, of dat er spanning is.

En ten tweede, is het onderscheidende kenmerk van hooggevoeligheid niet zozeer het ervaren van meer prikkels maar juist het diepgaande verwerken van wat je meemaakt.

Dus stel je gaat ergens op sollicitatiegesprek waar je het niet kent. Typisch HSP gedrag is dan om vooraf voor de zekerheid maar twee routes te plannen, veel te vroeg van huis te gaan voor het geval je vertraging hebt, van tevoren al te bedenken wat je gaat zeggen als je onverhoopt toch te laat zou komen, je druk te maken over of je niet toch zou kunnen verdwalen en wat je dan kunt doen, etc.

Tijdens een gesprek, en dit gebeurt deels onbewust, vang je non-verbale signalen op, leidt een gesprek dat op de gang wordt gevoerd je af, voel je of je gesprekspartners lekker in hun vel zitten, of er spanningen zijn tussen mensen. Je merkt op dat bepaalde dingen niet worden uitgesproken, de felgekleurde stropdas of de geur van aftershave leiden je af; je merkt op dat de zon niet naar binnen schijnt omdat die achter het hoge gebouw aan de overkant van de straat valt, waar je ook mensen achter een bureau ziet zitten, etc.

Als je 's avonds thuis bent, gaat de hele dag door je hoofd, van de hak op de tak vaak. Alle indrukken dwarrelen door je hoofd en je lijf. Je voelt weer de stress van het zoeken naar een parkeerplek terwijl je door files al wat aan de late kant was (maar goed dat je te vroeg van huis was gegaan!). Alles wat plaatsvond tijdens het gesprek wordt nog eens herkauwd: waarom viel de ene collega de ander steeds in de rede? Waarom had je het gevoel dat er iets werd verzwegen? Had je anders moeten antwoorden op die ene vraag? Wat is je volgende stap: met hen in zee gaan of niet? Wat een verschrikkelijke stropdas was dat. Het werd wel snel donker binnen, en jemig, dat gebouw aan de overkant: je zit dus de hele dag te kijken naar anderen en wordt bekeken door anderen. Parkeren is echt wel een uitdaging. Wel lekkere koffie! Wat zouden ze van je vragen hebben gevonden? Stel dat er nog een gesprek is, wat wil je dan nog weten? etc. etc.

Het is maar een voorbeeld van een situatie waar volwassen HSP mee te maken kunnen krijgen. Ditzelfde gebeurt echter bij een hooggevoelig kind dat voor het eerst naar een nieuwe school gaat, of bij een kind dat bijvoorbeeld voor het eerst naar de dokter of tandarts gaat.

Alles maakt indruk. Alles raakt. En diep. Of het nu de smaak van koffie, of het licht in een kamer, of een gesprek is.

Dat komt omdat alle prikkels met elkaar verbonden worden. De sfeer in een gesprek, geluiden, beelden, geuren, e.d. Alles wordt verbonden om er een logisch geheel van te maken. Of althans, dat te proberen. Want pas als het in ons hoofd klopt, dan kunnen we het loslaten. En dat is het verschil met iemand die prikkelgevoelig is.

Morgen, zaterdag 25 september, worden alle coronamaatregelen losgelaten. Voor kinderen was dat eigenlijk al eerder zo, de scholen begonnen na de zomervakantie weer als vanouds met volle klaslokalen. 

Waar het aan de ene kant natuurlijk goed nieuws is dat we elkaar weer mogen ontmoeten en dat er een einde is gekomen aan thuisonderwijs, zijn er ook kinderen voor wie dit best heel erg spannend is. Denk aan de kinderen met kwetsbare ouders, broers of zussen. Of kinderen die zelf een (chronische) ziekte hebben en (nog) niet overal aan mee kunnen doen. Voor hen is dit een rare tijd.

Alles mag weer! Je hoeft geen mondkapje op, iedereen mag bij elkaar komen en knuffelen, maar jouw vader of moeder, broer of zus, isoleert zich nog steeds want het virus is niet weg en nog steeds gevaarlijk voor hen..

Alles mag weer! Al je vriendjes gaan weer naar school en spelen samen, maar jij hebt een aandoening of ziekte waardoor je toch heel erg ziek kunt worden van het virus, dus je blijft maar beter thuis..

Dat geeft spanning en veroorzaakt verwarring. Bij volwassenen en bij kinderen met een (chronische) aandoening of kwetsbaar gezinslid. 

Hooggevoelige kinderen beschikken over een groot inlevingsvermogen en aanvoelingsvermogen. Ze snappen vast dat ze misschien nog niet naar school kunnen, of nog niet bij vriendjes kunnen spelen, naar de judo of naar de 'kids dance' lessen kunnen.

Ze zijn zorgzaam en zullen ten koste van alles willen voorkomen dat zij het virus overbrengen op een kwetsbaar gezinslid, of zijn zelf bang om ziek te worden. Dus je ziet ze waarschijnlijk niet stampvoeten om toch te mogen spelen.

Deze kinderen hebben echter net zoveel behoefte aan contact met leeftijdsgenoten als andere kinderen. Ook al kunnen ze zichzelf vaak  goed vermaken; ook zij leren van 'peer contact' en ook zij ontspannen als ze met vriendjes zijn of kunnen sporten.

Om hoeveel kinderen gaat het? Ik denk dat dat er meer zijn dan je zou verwachten. Een op de 4 kinderen heeft een chronische ziekte [Bron: UMC Utrecht], en een kwart van alle kinderen heeft een ouder met een ernstige psychische of lichamelijke ziekte [Bron: Kinderombudsman]. Dat zijn de cijfers.

Maar cijfers vertellen niet het hele verhaal. Er zijn zoveel verschillende scenario's. Zoveel aspecten die een rol spelen. Per gezin, per kind, moet een eigen afweging gemaakt worden. Zoveel is wel duidelijk. 

Wat kun je doen? Dit is een complexe situatie. Ik heb het antwoord niet. De reden dat ik deze blog schrijf, is niet om een mening te ventileren of een antwoord te bieden. Ik schrijf om -juist nu- aandacht te vragen voor kinderen die zelf kwetsbaar zijn of een gezinslid hebben dat ernstig ziek kan worden als hij/zij besmet raakt. Nu we allemaal weer terug lijken te gaan naar 'het oude normaal', is er een groep kinderen die nog langs de kant staat.

Ook als een (hooggevoelig) kind zegt te begrijpen dat het maar beter nog even niet mee kan doen, kan het zich wel degelijk eenzaam voelen. Buitengesloten. Verward. Boos. Verdrietig.

Nu de euforie lijkt te heersen dat alles weer mag, zijn er kinderen voor wie een lockdown of thuisonderwijs weliswaar geen pretje was, maar het was tenminste hetzelfde schuitje als waar de rest van de klas in zat.

Zij zien andere kinderen de draad weer oppakken, terwijl voor hen weinig of niets verandert. Voor hen brengt naar school gaan alleen maar een hoop extra spanning met zich mee. Zorgt het voor angst en verwarring.
​Want wat is veilig? Wat kan wel, en wat niet? Wie bepaalt dat? Wanneer zou dat kunnen veranderen? Juist hooggevoelige kinderen piekeren over dit soort vragen. 

Ken je een kind in deze situatie? Laat dan merken dat je hem of haar ziet. Hoort. Mist in de klas of bij de sportclub. Zoek contact! Probeer manieren te vinden om het in contact te laten komen met leeftijdsgenootjes.

Liever een video? Klik hier
Reageren? Ik hoor graag van je!

​Waarom reageren (hoogsensitieve) kinderen die overprikkeld zijn soms nergens meer op en sluiten ze zich totaal af van jou, de ouders, of de omgeving (klaslokaal)?

Voor we naar een heel goed filmpje gaan hierover, eerst even een korte uitleg. De zogenaamde 'stille' introverte hoogsensitieve kinderen verwerken prikkels naar binnen. Dus, zijn ze overweldigd dan merk jij waarschijnlijk in eerste instantie vaak niets. Pas als ze gaan klagen over fysieke klachten, huilen, of zich terugtrekken en nergens meer op reageren, valt het op. De 'drukke' stuiterballetjes, die net zo gevoelig zijn, uiten hun overprikkeling wel duidelijk. Je merkt het aan haantjesgedrag, ze dagen je uit, kunnen niet meer stil zitten en zijn constant op zoek naar nog meer prikkels.

We hebben de neiging om dan vragen te stellen, uitleg te willen. "Wat is er aan de hand?", "waarom ben je zo misselijk?", "waarom doe je niet gezellig mee?" of juist "waarom ben je zo druk?", "kun je nou niet even 5 minuten stil zitten?".

Afhankelijk van de mate van overprikkeling en de oorzaak, kan een kind uitleggen wat het ervaart. Maar soms klapt hij/zij gewoon volledig dicht en komt er geen woord meer uit. Niet omdat het niet wil praten. Maar omdat het letterlijk even niet meer lukt. 

Hoe zit dat? 
Onze hersenen bestaan uit drie delen kun je zeggen: de hersenstam (ook wel reptielenbrein genoemd), het subcorticaal (zoogdierenbrein genoemd) en de cortex (dat wat ons mens maakt).

Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor overleven - het behoud van alle vitale lichaamsfuncties, denk aan aansturen van je hartslag, ademhaling etc.
Het zoogdierenbrein is verantwoordelijk voor geheugen en emoties. Het is het deel van de hersenen waarmee we eigenlijk steeds op zoek gaan naar 'beloning': we willen ons goed voelen.
Het mensenbrein (de cortex) ligt als het ware over deze twee andere delen heen en dit is het deel dat zorgt dat wij onze hogere mentale functies kunnen uitoefenen: onze spraak, rekenvaardigheden, etc.

Als we zwaar overprikkeld zijn, of als er een heftig trauma optreedt, is het eerste deel dat 'uitvalt' ons mensenbrein, de cortex. Dat deel waarmee dus informatie wordt verwerkt en het deel waarmee we iets kunnen uitleggen aan een ander. 

Is een hoogsensitief kind overprikkeld, dan lukt het dus soms gewoon letterlijk niet meer om informatie (dat wat jij vraagt of zegt) te verwerken en een antwoord te genereren (te praten).

Wat kun je dan doen om het kind te bereiken? 
Ga inspelen op de de twee andere hersendelen. Zorg voor veiligheid, ontspanning en warmte (ik bedoel: troost, knusheid, ook, maar niet alleen, een aangename temperatuur).

• Geef een favoriet knuffelbeest of fleecedekentje om onder te kruipen (fleece, knuffelbeest = zacht materiaal, troostend, ontprikkelend).
• Zet muziek uit of zorg hooguit voor zachte kalmerende muziek.
• Zorg dat de prikkels zoveel mogelijk verdwijnen.
• ​Ga even naar buiten, laat het kind aarden in de tuin.
• Laat een kind even sporten, met de hond dollen of flink bewegen (vooral bij de stuiterballetjes). 
• Maak een beker chocolademelk (of ander favoriet drankje).

Als je het kind goed kent en hij/zij laat het toe, kan een schouder om tegen aan te kruipen helpen. Maar let op, bij zeer ernstige overprikkeling kan een arm om de schouders juist nog meer prikkels geven, je komt immers in hun energiecirkel. 

Kortom, zorg voor emotionele veiligheid en ontspanning, en zorg voor ontladen en ontstressen van vitale lichaamsfuncties.

En dan nu het filmpje, zoals beloofd. Het gaat over hoe je aan kinderen uitlegt wat er gebeurt als ze te maken hebben met verlies of trauma, maar is ook heel leerzaam voor/over hooggevoelige kinderen die (langdurig) zeer overprikkeld zijn.