Het klinkt zo vanzelfsprekend hè, je bewust zijn van je lichaam? Je weet dat je een lichaam hebt en je voelt toch dat je je bijvoorbeeld per ongeluk in je vingers snijdt, of iets heel erg kouds uit de diepvries pakt?

Lichaamsbewustzijn is meer dan dat. Het is het bewust in jouw lichaam zijn. En niet ergens anders, zoals bij wat er in je omgeving gebeurt. Het is ook weten waar jouw lichaam (of liever je je lichaamsveld) begint. Het is het opmerken wat er gebeurt in je lichaam als je bijvoorbeeld iets spannend vindt of als je bijvoorbeeld te zwaar hebt geluncht. 

Waarom zijn HSP en HSK zich vaak niet goed bewust van hun lichaam?
HSP en HSK zitten veel in hun hoofd. Ze proberen met hun brein een logisch geheel te maken van alles wat ze opmerken in de wereld om hen heen. Ze zoeken naar verklaringen of piekeren over 'worst case scenarios'.

Ze proberen rationele argumenten te bedenken voor iets dat hun gevoel (intuïtie) ingeeft of 'herkauwen' gebeurtenissen of gesprekken die ze hebben gehad, en vooral wat ze daarbij beter hadden moeten doen.. Ga zo maar door.. Het brein van een HSP of HSK staat nooit stil.

Lichaam is een tool
Het nadeel van steeds met je hersenen aan het werk te zijn, is dat je het contact met je lichaam vaak kwijtraakt. Je voelt dan niet op tijd meer dat je overprikkeld raakt bijvoorbeeld, maar ook niet goed wat jouw eigen energie is en wat je oppikt (of zelfs overneemt) van een ander. 

Overprikkeling uit zich, vooral als het langer duurt, via het lichaam. Introverte HSP of HSK worden vaak moe, krijgen hoofdpijn, of worden misselijk. Trekken zich liever even terug uit een groep en zoeken stilte op.

Bij de meer extraverte HSP, die hun prikkels verwerken door beweging, zie je dat ze juist helemaal niet meer stil kunnen zitten en als een stuiterballetje doorgaan. Het lijkt misschien alsof ze nog energie zat hebben, maar ze kunnen van het ene op het andere moment opeens helemaal inklappen. Er is geen langzame afbouw, nee, in een keer is het klaar.

Je lichaam 'bewonen'
Zitten HSP/HSK goed in hun lichaam, dan voelen ze overprikkeling eerder en beter aankomen. Hun zenuwstelsel raakt niet volledig overbelast en ze kunnen op tijd gas terugnemen. Daardoor voelen ze zich ook sneller weer beter. 

Een tweede aspect
Een ander voordeel van goed in je lichaam zitten, is dat je je bewust bent van signalen die het lichaam geeft. Bijvoorbeeld de spanning die je in je buik voelt bij nieuws over gasprijzen, of het omlaag gaan van je schouders bij het denken aan vakantie en zon. 

Niet alles wat je ervaart in je lichaam is 'van jou'. Je kunt heel goed onbewust de emoties van een ander ervaren, bijvoorbeeld de angst of van iemand die ernstig ziek is, of de opluchting van iemand die een nieuwe baan heeft gevonden. 

Door je goed bewust te zijn van je eigen lichaam, leer je beter herkennen wat jouw eigen gevoelens zijn, en wat niet. Je merkt op wat woorden van anderen, nieuwsberichten, sociale media posts, e.d. met je doen.

Tool
Door jonge hoogsensitieve kinderen al te helpen met het bewust worden van hun eigen lichaam en wat zij ervaren, geef je hen tools voor de rest van hun leven.

Je leert ze dat ze niet overal iets mee 'hoeven'. Je leert ze signaleren wanneer het nodig is om even rust te pakken. Je helpt ze om niet steeds met het hoofd alles te proberen te begrijpen, en in plaats daarvan te vertrouwen op lichamelijke signalen en sensaties. Je helpt ze hun grenzen te ervaren.

Op YouTube vind je een oefening die je zelf kunt doen, maar ook met kinderen. 

Als zorgprofessional heb je misschien wel eens een niet-pluis gevoel ervaren? Zo'n situatie dat je er net niet je vinger op kunt leggen en geen tastbaar bewijs hebt, maar je weet dat er iets niet klopt?

Toen ik met SaHa nog congressen organiseerde, ging het daar wel eens over op bijeenkomsten, bijvoorbeeld op de studiedagen over het herkennen van Münchhausen by Proxy. Want wat was dat nou precies, een niet- pluisgevoel? Wat kon je ermee? Hoeveel waarde had het? Hoe moest je het uitleggen aan een collega?

Aantekening maken? Negeren? Alert worden?
Sommige mensen maakten bij een niet-pluis gevoel een korte aantekening in een dossier. Andere deelnemers vertelden het gevoel vaak te negeren. Omdat ze het niet vertrouwden, het bij zichzelf zochten (slecht geslapen, te hoge werkdruk, niet goed opgemerkt). Omdat we als basishouding uitgaan van vertrouwen in ouders en je simpelweg niet wilt geloven dat zij hun kind iets aan zouden doen. Of omdat een gevoel nou eenmaal geen bewijs is.

Er waren ook deelnemers die vertelden dat ze heel alert werden als ze bij zichzelf zo'n onderbuikgevoel opmerkten. Mensen die wisten 'ik ervaar dit normaalgesproken niet, ik moet even opletten'. 

Münchhausen by Proxy | Pediatric Condition Falsification is een extreem voorbeeld misschien, maar zoals ik zei, met name de reacties op die studiedagen zijn me erg bijgebleven. Het gaat me nu echter even over dat onderbuikgevoel. Herken je dat? Heb je het wel eens ervaren?

'Is dat niet-pluis gevoel wat intuïtie is?', wordt me wel eens gevraagd. Is dat dan wat bij HSP & HSK sterker is ontwikkeld? Nee, niet helemaal. Intuïtie is veel meer dan een gevoel van 'er klopt iets niet'. 

Intuïtie is ook dat stemmetje van binnen dat je aanmoedigt als je een beetje koudwatervrees hebt, bijvoorbeeld bij het aannemen van een nieuwe baan. Het is dat wat je doet besluiten naar links i.p.v. naar rechts te gaan, als je navigatiesysteem niet meer werkt en je ergens bent waar je het niet kent.

Intuïtie is een innerlijk 'weten', zonder dat je het rationeel kunt onderbouwen.
Je kunt iets ogenschijnlijk zomaar 'weten' zonder redenen omdat je onbewust signalen oppikt en informatie filtert. Dat gebeurt niet op een dusdanig niveau dat je hersens het kunnen vertalen naar woorden of gedachten. We staan echter constant in verbinding met anderen en met onze omgeving, op energetisch niveau. Uit die verbindingen halen we informatie. Niet alleen in het hier en nu. Ook informatie uit het verleden wordt opgeslagen en komt naar boven op het moment dat er soortgelijke situaties ontstaan of gerelateerde zaken worden besproken.

Intuïtie uit zich in een 'weten' maar ook via het lichaam.
Als je goed met jezelf in verbinding staat, merk je op dat je schouders opeens omhoog gaan, dat je ademhaling verandert, dat je een knoop in je maag krijgt. Zo kun je opeens het kippenvel op je armen hebben staan in een gesprek, zonder dat je het koud had, en zonder dat er iets is gezegd of gebeurd.

Je lichaam reageert al op signalen uit het huidige moment of op basis van eerdere ervaringen, terwijl je brein zich er nog niet van bewust is.

De intuïtie is bij de meeste HSP en HSK sterk ontwikkeld. Of ze erop durven te vertrouwen en naar durven handelen, is een tweede. In onze maatschappij is daar immers meestal niet zoveel ruimte en begrip voor. Je moet dingen kunnen aantonen, evidence-based werken, iets moet meetbaar zijn. Nietwaar? 

Begrip
Ik pleit in mijn trainingen al jaren voor meer begrip voor het feit dat een hoogsensitief kind iets soms niet goed kan verwoorden of onderbouwen, maar wel heel sterk kan (aan)voelen.

Hoe meer gevoel of intuïtie wordt weggezet als 'niet tastbaar dus niet waar', hoe moeilijker het wordt voor een kind om te vertrouwen op wat het (aan)voelt. Hoe meer het gaat zoeken naar bewijzen en verklaringen. Dat dit weer kan bijdragen aan overprikkeling, daarover schreef ik eerder al blogs. 

Voorbeeld
Wat kun je dan wel? Stel, je kind wisselt van school. Je gaat samen een aantal potentiële scholen af en er springt er een uit waarvan jij denkt "dit is 'm."
Goed onderwijssysteem, goed bereikbare locatie, fijn gesprek met de directeur en docent, mooi schoolplein, ruime opzet van lokalen en gangen, etc.
Je zoon/dochter geeft echter aan daar niet heen te willen. Als je vraagt naar een reden, is die er eigenlijk niet. "Ik wil daar niet heen" is het antwoord, of "Het voelt gewoon niet fijn."

Jij zoekt naar redenen. Waarom dan? Wat is er dan niet fijn? Logisch, want je wilt de beste keuze maken en gunt hem/haar het beste onderwijs. 

Je kind kan het misschien niet goed uitleggen maar heeft informatie opgepikt. Misschien van de sfeer in een klas; misschien van kinderen die alleen op het schoolplein stonden te kijken naar hun klasgenootjes; misschien waren het de non-verbale signalen van de docent of directeur; misschien voelt de buurt niet prettig - veel beton terwijl ze liever wat meer groen om zich heen hebben? Noem maar op, er kunnen talloze signalen zijn waardoor een hoogsensitief kind onbewust wordt getriggerd.

Wat doe je? Blijven vragen naar argumenten? Proberen te overtuigen?

Je helpt jouw kind door te laten merken dat zijn/haar gevoel belangrijk en waardevol is. Ook als er geen rationele argumenten zijn.

Vraag bijvoorbeeld sinds wanneer hij/zij dit onderbuikgevoel heeft? In een bepaalde ruimte? Bij bepaalde personen? Is er iets gezegd of gebeurd waardoor het gevoel sterker werd? Waar in het lichaam zit dat gevoel? 
Met andere woorden: vraag naar wat het kind ervaart in plaats naar een onderbouwing van een gevoel.

Ook voor jezelf in je werk en privéleven is intuïtie een waardevolle tool.
Iets waarop je kunt bouwen. Ook als je (nog) niet precies weet wat het betekent, waar het over gaat, kun je alert worden. Opletten of er meer signalen komen. Je hoeft er niet een half uur voor te mediteren, het is geen zweverig verschijnsel. Zie het als uitnodiging, om vragen te stellen. Om te reflecteren op wat er gebeurt, wat je opmerkt in je omgeving, in je lichaam of bij je gesprekspartner.

Het helpt als je jezelf goed kent. Als je weet wat jouw normale staat van zijn is en je je eigen energie goed kent.

Kun je hierbij wat tips gebruiken? Meld je dan aan voor de workshop op 10 november a.s..

Laatst was ik in gesprek met iemand die me vroeg wat nou het verschil was tussen 'gewoon overgevoelig zijn voor prikkels' en hoogsensitief zijn. Mooie vraag voor een blog en filmpje erover!

Overgevoeligheid voor prikkels, ofwel prikkelgevoeligheid, zie je bijvoorbeeld bij mensen die iets traumatisch hebben meegemaakt en daardoor tijdelijk sterker reageren op prikkels, of bij mensen met een stoornis op het autisme spectrum of niet-aangeboren hersenletsel. Vaak gaat het dan om de sensorische prikkels. Felle lichten, beelden, geluiden, geuren bijvoorbeeld.

Hoogsensitieve mensen zijn ook gevoeliger voor prikkels maar het gaat daarbij om meer dan alleen sensorische prikkels. HSP en HSK zijn bijvoorbeeld ook heel gevoelig voor sfeer in een groep of in een ruimte, denk aan een klaslokaal. Ze voelen haarfijn aan of iedereen het goed met elkaar kan vinden en het gezellig is, of dat er spanning is.

En ten tweede, is het onderscheidende kenmerk van hooggevoeligheid niet zozeer het ervaren van meer prikkels maar juist het diepgaande verwerken van wat je meemaakt.

Dus stel je gaat ergens op sollicitatiegesprek waar je het niet kent. Typisch HSP gedrag is dan om vooraf voor de zekerheid maar twee routes te plannen, veel te vroeg van huis te gaan voor het geval je vertraging hebt, van tevoren al te bedenken wat je gaat zeggen als je onverhoopt toch te laat zou komen, je druk te maken over of je niet toch zou kunnen verdwalen en wat je dan kunt doen, etc.

Tijdens een gesprek, en dit gebeurt deels onbewust, vang je non-verbale signalen op, leidt een gesprek dat op de gang wordt gevoerd je af, voel je of je gesprekspartners lekker in hun vel zitten, of er spanningen zijn tussen mensen. Je merkt op dat bepaalde dingen niet worden uitgesproken, de felgekleurde stropdas of de geur van aftershave leiden je af; je merkt op dat de zon niet naar binnen schijnt omdat die achter het hoge gebouw aan de overkant van de straat valt, waar je ook mensen achter een bureau ziet zitten, etc.

Als je 's avonds thuis bent, gaat de hele dag door je hoofd, van de hak op de tak vaak. Alle indrukken dwarrelen door je hoofd en je lijf. Je voelt weer de stress van het zoeken naar een parkeerplek terwijl je door files al wat aan de late kant was (maar goed dat je te vroeg van huis was gegaan!). Alles wat plaatsvond tijdens het gesprek wordt nog eens herkauwd: waarom viel de ene collega de ander steeds in de rede? Waarom had je het gevoel dat er iets werd verzwegen? Had je anders moeten antwoorden op die ene vraag? Wat is je volgende stap: met hen in zee gaan of niet? Wat een verschrikkelijke stropdas was dat. Het werd wel snel donker binnen, en jemig, dat gebouw aan de overkant: je zit dus de hele dag te kijken naar anderen en wordt bekeken door anderen. Parkeren is echt wel een uitdaging. Wel lekkere koffie! Wat zouden ze van je vragen hebben gevonden? Stel dat er nog een gesprek is, wat wil je dan nog weten? etc. etc.

Het is maar een voorbeeld van een situatie waar volwassen HSP mee te maken kunnen krijgen. Ditzelfde gebeurt echter bij een hooggevoelig kind dat voor het eerst naar een nieuwe school gaat, of bij een kind dat bijvoorbeeld voor het eerst naar de dokter of tandarts gaat.

Alles maakt indruk. Alles raakt. En diep. Of het nu de smaak van koffie, of het licht in een kamer, of een gesprek is.

Dat komt omdat alle prikkels met elkaar verbonden worden. De sfeer in een gesprek, geluiden, beelden, geuren, e.d. Alles wordt verbonden om er een logisch geheel van te maken. Of althans, dat te proberen. Want pas als het in ons hoofd klopt, dan kunnen we het loslaten. En dat is het verschil met iemand die prikkelgevoelig is.

Morgen, zaterdag 25 september, worden alle coronamaatregelen losgelaten. Voor kinderen was dat eigenlijk al eerder zo, de scholen begonnen na de zomervakantie weer als vanouds met volle klaslokalen. 

Waar het aan de ene kant natuurlijk goed nieuws is dat we elkaar weer mogen ontmoeten en dat er een einde is gekomen aan thuisonderwijs, zijn er ook kinderen voor wie dit best heel erg spannend is. Denk aan de kinderen met kwetsbare ouders, broers of zussen. Of kinderen die zelf een (chronische) ziekte hebben en (nog) niet overal aan mee kunnen doen. Voor hen is dit een rare tijd.

Alles mag weer! Je hoeft geen mondkapje op, iedereen mag bij elkaar komen en knuffelen, maar jouw vader of moeder, broer of zus, isoleert zich nog steeds want het virus is niet weg en nog steeds gevaarlijk voor hen..

Alles mag weer! Al je vriendjes gaan weer naar school en spelen samen, maar jij hebt een aandoening of ziekte waardoor je toch heel erg ziek kunt worden van het virus, dus je blijft maar beter thuis..

Dat geeft spanning en veroorzaakt verwarring. Bij volwassenen en bij kinderen met een (chronische) aandoening of kwetsbaar gezinslid. 

Hooggevoelige kinderen beschikken over een groot inlevingsvermogen en aanvoelingsvermogen. Ze snappen vast dat ze misschien nog niet naar school kunnen, of nog niet bij vriendjes kunnen spelen, naar de judo of naar de 'kids dance' lessen kunnen.

Ze zijn zorgzaam en zullen ten koste van alles willen voorkomen dat zij het virus overbrengen op een kwetsbaar gezinslid, of zijn zelf bang om ziek te worden. Dus je ziet ze waarschijnlijk niet stampvoeten om toch te mogen spelen.

Deze kinderen hebben echter net zoveel behoefte aan contact met leeftijdsgenoten als andere kinderen. Ook al kunnen ze zichzelf vaak  goed vermaken; ook zij leren van 'peer contact' en ook zij ontspannen als ze met vriendjes zijn of kunnen sporten.

Om hoeveel kinderen gaat het? Ik denk dat dat er meer zijn dan je zou verwachten. Een op de 4 kinderen heeft een chronische ziekte [Bron: UMC Utrecht], en een kwart van alle kinderen heeft een ouder met een ernstige psychische of lichamelijke ziekte [Bron: Kinderombudsman]. Dat zijn de cijfers.

Maar cijfers vertellen niet het hele verhaal. Er zijn zoveel verschillende scenario's. Zoveel aspecten die een rol spelen. Per gezin, per kind, moet een eigen afweging gemaakt worden. Zoveel is wel duidelijk. 

Wat kun je doen? Dit is een complexe situatie. Ik heb het antwoord niet. De reden dat ik deze blog schrijf, is niet om een mening te ventileren of een antwoord te bieden. Ik schrijf om -juist nu- aandacht te vragen voor kinderen die zelf kwetsbaar zijn of een gezinslid hebben dat ernstig ziek kan worden als hij/zij besmet raakt. Nu we allemaal weer terug lijken te gaan naar 'het oude normaal', is er een groep kinderen die nog langs de kant staat.

Ook als een (hooggevoelig) kind zegt te begrijpen dat het maar beter nog even niet mee kan doen, kan het zich wel degelijk eenzaam voelen. Buitengesloten. Verward. Boos. Verdrietig.

Nu de euforie lijkt te heersen dat alles weer mag, zijn er kinderen voor wie een lockdown of thuisonderwijs weliswaar geen pretje was, maar het was tenminste hetzelfde schuitje als waar de rest van de klas in zat.

Zij zien andere kinderen de draad weer oppakken, terwijl voor hen weinig of niets verandert. Voor hen brengt naar school gaan alleen maar een hoop extra spanning met zich mee. Zorgt het voor angst en verwarring.
​Want wat is veilig? Wat kan wel, en wat niet? Wie bepaalt dat? Wanneer zou dat kunnen veranderen? Juist hooggevoelige kinderen piekeren over dit soort vragen. 

Ken je een kind in deze situatie? Laat dan merken dat je hem of haar ziet. Hoort. Mist in de klas of bij de sportclub. Zoek contact! Probeer manieren te vinden om het in contact te laten komen met leeftijdsgenootjes.

Liever een video? Klik hier
Reageren? Ik hoor graag van je!

Hoogsensitieve kinderen voelen meer en kunnen van relatief klein lichamelijk ongemak behoorlijk overprikkeld raken. Waar andere kinderen na verloop van tijd geen erg meer hebben in een sneetje in hun vinger of een muggenbult, blijft bij hooggevoelige kinderen vaak de hele dag op de achtergrond iets ‘zeuren’. Er is iets niet “zoals het hoort” en dat irriteert.

Zit het kind verder goed in zijn/haar vel en is het ontspannen, dan kan hij/zij het vaak beter loslaten. In gevallen waar het kind al overprikkeld is, door de stress van een toetsweek of een wekenlange verbouwing van de keuken thuis, kan dat kleine fysieke ongemak echter net een druppel zijn waardoor de emmer overloopt.

Is het te verklaren?
Wat ook een rol speelt bij overprikkeling door een fysieke klacht of pijn: kun je het verklaren?

Voor kleine kinderen is dit sowieso lastig natuurlijk – als peuter ‘leer’ je misschien dat je kleine teen soms pijn doet als mama je nagel per ongeluk ietsje te kort heeft afgeknipt en sta je vervolgens niet te springen om dat proces te herhalen. Pas als je wat ouder bent, leer je een link leggen tussen bijvoorbeeld te veel cola drinken en buikpijn.

Sommige klachten of pijntjes zijn niet goed te verklaren, ook niet voor oudere kinderen en volwassenen. En dat kan zorgen voor flink wat onrust.

Hoogsensitieve kinderen/personen zitten gemakkelijk ‘in hun hoofd’; ze blijven zoeken naar verklaringen en rationele uitleg. Ook in het geval van lichamelijke prikkels die ze niet kunnen plaatsen. Dat overprikkeling dan op de loer ligt, is niet vreemd:

ONGEMAK OF PIJN  +  GEEN VERKLARING  +  BLIJVEN PIEKEREN  =>  OVERPRIKKELING
​
Associaties
Pijn kan hooggevoelige kinderen erg angstig maken als ze deze associeren met anderen die erg ziek waren/zijn, of met nare gebeurtenissen: “Opa had ook buikpijn en die werd toen heel erg ziek en moest naar het ziekenhuis. Misschien heb ik wel dezelfde soort buikpijn als opa en moet ik ook geopereerd worden.”

Tips!

• Geruststelling is belangrijk: benoem de angst, wuif ‘m niet weg (dus niet: “stel je niet aan”) en leg het kind uit dat de kans klein is dat het iets ernstigs is. Vertel dat iedereen (jij ook) wel eens buikpijn/hoofdpijn etc heeft, maar dat dat vaak een teken is dat je lichaam hard aan het werk is, om een teveel aan suiker te verwerken bijvoorbeeld.
  
  
• Bouw aan vertrouwen in het eigen lichaam: wat gaat er eigenlijk ontzettend veel ‘automatisch’ hartstikke goed: je hart slaat gewoon en pompt bloed door je lichaam zonder dat jij er iets voor hoeft te doen! Je kunt lopen zonder dat je erbij nadenkt, je kunt een pot pindakaas optillen omdat je armspieren zo sterk zijn, etc.
  
  
• Bij jongeren kun je uitleggen dat het blijven zoeken naar een verklaring de pijn (en overprikkeling) alleen maar verergert. Afgezien daarvan zijn veel sites die dr. Google als hit geeft totaal niet betrouwbaar. Mediawijsheid komt hierbij ook om de hoek kijken. 
  
  
• Zorg voor afleiding maar forceer niet. Probeer erachter te komen waardoor een kind zich beter gaat voelen: muziek maken of luisteren? Een boekje lezen samen?

​Reageren of heb je vragen? Ik hoor graag van je!