Hooggevoelige kinderen zijn gevoeliger voor allerlei prikkels, ook voor emotionele prikkels zoals angst. En omdat emoties niet tastbaar zijn, is het soms lastig om erover te praten, terwijl je er als kind wel flink van ondersteboven kan raken.

Het corona-virus voelt voor veel HSK (en HSP) als heel bedreigend. Het is ongrijpbaar, de maatschappij is ontwricht en er wordt constant over bericht op nieuwssites en sociale media.

We zijn nu ruim 1,5 jaar verder. Het virus is er echter nog steeds, in allerlei varianten. Er zijn nog steeds maatregelen. Er is voor een aantal kinderen nog steeds thuisonderwijs. Veel dingen die je voor de pandemie als normaal beschouwde, zijn nog steeds niet zo vanzelfsprekend.

Wat wel wezenlijk anders is, is dat de maatschappelijke saamhorigheid die we in het begin van de crisis hadden, nu veelal plaatsgemaakt lijkt te hebben voor onbegrip, moedeloosheid, onverschilligheid, vermoeidheid en strijd. 

En dat merken hoogsensitieve kinderen en volwassenen als geen ander. Dit is een spannende tijd die van iedereen veel vraagt, los van hoe je over het virus, de maatregelen of vaccinaties denkt. 'Samen leven' lijkt ons meer moeite te kosten dan voor de pandemie. 

Hoogsensitieve kinderen gedijen bij rust en harmonie. Collectieve onvrede en frictie, eventuele spanningen op het schoolplein en in de klas raken diep, evenals meningsverschillen of conflicten binnen families en vriendengroepen. 

Hoogsensitiviteit zit 'm niet alleen in diepere verwerking van sensorische prikkels, het gaat juist ook om dat wat niet aanwijsbaar is: emoties.

Hoe help je hooggevoelige kinderen omgaan met deze periode?
Elk hooggevoelig kind zal anders reageren, mede afhankelijk van andere eigenschappen maar ook van de thuis- en schoolsituatie, en of er kennis is over hoogsensitiviteit bijvoorbeeld.

Het is, nu nog meer dan vorig jaar denk ik, belangrijk is dat 'thuis' een veilige plek biedt waar een (hooggevoelig) kind zich even kan terugtrekken uit de wereld en prikkels kan verwerken.

Dat kan, zoals eerder gezegd, een tent van tafellakens onder de eettafel zijn, een eigen slaapkamer, of een schuurtje in de tuin. Het gaat erom dat het een plek is waar even niets gevraagd wordt, geen nieuws, sociale media, geen moeilijke gesprekken.. Een plek waar even helemaal niets hoeft of moet, behalve wat het kind helpt te ontspannen: een spel, een boek, een Disney film, een schommel in de tuin, een kleurplaat, muziek, noem maar op.

Daaraan gelinkt, en dat is uiteraard afhankelijk van de leeftijd, kun je proberen oefeningen te doen waarmee het kind zich bewust wordt van wat het voelt. Leer het emoties kennen en ga terug naar wanneer het kind spanning, boosheid of verdriet voelde. 

Door alleen al emoties te kunnen benoemen of aanwijzen, en proberen te begrijpen waardoor of wanneer ze ontstonden, start de verwerking van die prikkels.

Zo kun je ook duidelijk krijgen dat het misschien niet de eigen boosheid is die een kind voelt, maar die van de juffrouw of van een broertje of zusje. ​De emoties van een ander hoeft een hoogsensitief kind natuurlijk niet bij zich te houden - en dat kun je uitleggen. 

Tips voor herkennen en benoemen van emoties
- Bij kleine kinderen kun je de Mr Men serie bijvoorbeeld (Nederlandse vertalingen vind je via Google) gebruiken. 

- Je kunt -bij de wat oudere kinderen- ook een oefening doen zoals de lichaamsbewustzijnsoefening die ik onlangs op YouTube heb geplaatst maar er zijn ook yoga-oefeningen of meditaties te vinden op YouTube.

​- Maak het visueel. Teken bijvoorbeeld een zwembad, of een emmer, vraag het kind alles er in te tekenen of schrijven wat het voelt: grote gevoelens of gebeurtenissen zijn grote druppels, maar vraag ook naar de kleinere druppels - ook die vullen. 
Bespreek vervolgens de 'leegmakers' -> wat helpt om die druppels uit te gieten over planten of bloemen? ​

Dit werkt overigens ook bij oudere kinderen, het visueel maken van wat ze allemaal in hun 'systeem' hebben.

​Ik worstel zelf ook met deze periode, als volwassen HSP. Het zou niet goed zijn om te zeggen dat er een tailor-made solution is voor hoe je het beste omgaat met de huidige uitdagingen.

Voor mij is het steeds opnieuw uitproberen hoe ik mezelf zo goed mogelijk staande houd tussen alle verschillende meningen en hoe ik mijn energie zo min mogelijk laat beïnvloeden door berichtgeving over rellen of code zwart.

We hebben het vaak over 'balans' alsof het een punt is dat je bereikt waarop je met alles kunt dealen. M.i. is het beter om te spreken over balanceren, het is een proces waarin je steeds opnieuw een balans zoekt, een punt waarop je je even stabiel voelt. En als de omstandigheden veranderen, pas je je weer aan, zoek je een nieuw evenwicht. Er zo naar kijken, balans zien als een flexibel doel, scheelt in elk geval veel frustratie :)  

Het is niet dat ik m'n kop liefst in het zand zou steken. Ik volg het nieuws natuurlijk, maar probeer wel zoveel mogelijk bewust te kiezen op welke momenten ik iets wil lezen of horen. Dat is bijvoorbeeld niet aan het begin van de dag, maar wel in de lunchpauze.

Wat mij helpt, en dat hoor ik ook van andere HSP, is meer tijd maken voor activiteiten of contacten die me (positief) voeden. Een goed boek, een lange wandeling, een Zoom call met een vriendin, contact met familie in Ghana, een goede film, etc.

En het helpt om m'n lichaamsbewustzijn vergroten. Een bodyscan meditatie, een paar keer per dag te focussen op ademhaling (hoog of buik) en door me bewust te zijn van mijn houding als ik met mensen in gesprek ben (sta ik half op één been te leunen of stevig met beide voeten op de vloer).

En tot slot, mezelf niet te hard vallen als iets even niet lukt zoals ik graag zou willen. Volgens mij is dat voor iedereen belangrijk. Niemand heeft dit ooit eerder meegemaakt. We roeien allemaal met de riemen die we hebben, zo goed mogelijk.

Hoogsensitieve kinderen pikken dat ook op - dat je je best doet :) 

Ik hoor graag van je via de comments of stuur me een mail!

Je zou zeggen: hooggevoelige kinderen zijn empatisch en voelen heel goed aan hoe het gaat met het vriendje/vriendinnetje. Ze houden niet van ruzie. Ze voelen vaak naadloos aan hoe de verhoudingen liggen in een sociale groep en betrekken de ‘underdog’ erbij.
Maakt dit alles juist niet dat hij/zij gemakkelijk contact legt en veel vriendjes zal hebben? Niet per sé..

Vijf factoren
Hieronder vind je vijf factoren die vriendschappen kunnen beinvloeden. Soms lijken ze tegenstrijdig, maar ze zijn dan ook niet alle vijf standaard van toepassing op ale hoogsensitieve kinderen.

1. Erbij willen horen. 
Je wilt geen buitenbeentje wilt zijn, omdat (vriendschappelijke) relaties je bestaan bevestigen en ook omdat vriendschappen veiligheid bieden. Hooggevoelige kinderen hebben veel behoefte aan veiligheid. En dat omvat meer dan alleen ‘veilig opgroeien’.

Mensen zijn sociale dieren, we hebben anderen nodig. In een veilige omgeving kun je bij elkaar terecht, vind je steun, heb je plezier en gemeenschappelijke interesses en word je geaccepteerd zoals je bent.

2. ‘Anders’ zijn. 
Hoogsensitieve kinderen voelen -ook als ze nog jong zijn- wel aan dat ze anders reageren dan leeftijdsgenootjes.

In een klaslokaal weet een niet-overprikkeld HSK instinctief wanneer iemand liever even met rust gelaten wordt, of juist aanmoediging nodig heeft om bij de groep te komen staan. Ze voelen hoe de leerkracht er die dag in zit: vol energie of misschien vermoeid na een lange en drukke week. Ze merken ook dat andere kinderen dit niet zo doorhebben of aanvoelen.

Hoogsensitieve kinderen raken sneller overweldigd door zaken die andere kinderen juist geweldig vinden. Denk aan bezoekjes aan een drukke kermis, geschreeuw en gejoel in het zwembad, hoge achtbanen in de Efteling, horrorfilms, video games, luide muziek, etc.

Dit ‘anders’ zijn kan verwarrend zijn en tot onzekerheid leiden in het contact met leeftijdsgenootjes. Hoogsensitieve kinderen zoeken steeds die eerdergenoemde veiligheid — wat is ‘normaal gedrag’ in deze omgeving? Hoe zorg ik dat ik erbij hoor?

3. ‘Me time’. 
Hooggevoelige kinderen hebben meer behoefte aan tijd voor zichzelf dan andere kinderen. Momenten waarin ze alleen spelen, lezen, kleuren, gamen, muziek luisteren, puzzelen, met de hond of kat spelen, e.d. Tijd waarin ze niet sociaal hoeven te zijn, waarin ze prikkels kunnen verwerken zonder dat er nieuwe prikkels binnenkomen, zonder dat ze zich hoeven af te vragen waarom de ander iets zegt, wat ermee bedoeld kan worden, wat van hen gevraagd wordt, etc.

Alleen willen zijn is geen teken van asociaal gedrag, het is noodzakelijk om te verwerken wat er allemaal is gebeurd, gezegd, gedaan.

4. Hoge eisen stellen. 
Hoogsensitieve kinderen verwachten veel van zichzelf en van anderen. Ook als het gaat om vriendschappen. Ze zijn trouw. Ze maken tijd en staan klaar, ook als ze moe zijn of geen zin hebben. Hun grote inlevingsvermogen maakt dat ze weten hoe iets voelt, hoe de ander steun nodig kan hebben.

Datzelfde inlevingsvermogen en diezelfde trouw verwachten ze terug.

Als ze na een uitnodiging om samen te spelen, niet meteen worden teruggevraagd bijvoorbeeld, kan dat leiden tot teleurstelling en onzekerheid. Als een ander niet meteen reageert op SnapChat of op een appje, gaan de radartjes lopen: was het geen leuke app, heb ik iets fout gezegd? Als een ander niet thuis geeft op het moment dat een hooggevoelig kind steun zoekt, dan raakt dat.

Emoties worden, net als alle andere prikkels, sterker ervaren en intensiever beleefd bij hooggevoelige personen. Alles wordt geanalyseerd, en nog eens, en nog eens. Totdat er een verklaring is gevonden. Dat analyseren is vermoeiend, loslaten lukt meestal echter ook niet goed.

Vaak wordt rejection sensitivity genoemd als het hierover gaat, de gevoeligheid of angst voor afwijzing. RS is echter geen onderdeel van hooggevoeligheid. Niet elke HSP heeft deze gevoeligheid.

Rejection sensitivity ontstaat vaak als gevolg van een of meerdere (kleine) trauma’s, denk aan gepest worden op school of onveilige thuissituaties. Iemand met rejection sensitivity gaat op basis van traumatische ervaringen er alles aan doen om herhaling te voorkomen.

Hooggevoelige kinderen zijn gevoeliger voor dit soort traumatische ervaringen omdat ze alles zo diepgaand verwerken. Omdat ze eveneens goed aanvoelen wat anderen van hen verwachten, loopt een hooggevoelig kind dat gevoelig is voor afwijzing wel meer kans om te gaan ‘pleasen’.

5. Uit elkaar groeien of het niet eens (meer) zijn. 
Dat kan een lastige zijn voor hooggevoelige kinderen want ze houden meestal niet van conflicten of frictie. Harmonie in vriendschappen is belangrijk. Maar wat als je over bepaalde zaken totaal anders denkt? Voor kinderen, tieners en volwassen HSP best een uitdaging..

Bij jonge kinderen zijn het meestal kleine kwesties natuurlijk, waar ook relatief gemakkelijk overheen wordt gestapt. Of je nou fan bent van Ajax of Feyenoord, van honden of katten houdt; dat maakt of breekt een vriendschap niet. Je bent allebei de wereld nog aan het ontdekken. Je ouders kennen elkaar wellicht, je komt elkaar tegen bij zwemles of op de BSO. M.a.w. er is ook heel veel gemeenschappelijk.

Bij tieners wordt het al een grotere uitdaging. Stel je kent elkaar al vanaf dat je peuter was, maar je gaat allebei een totaal andere richting op? Je zit op andere scholen, komt elkaar niet zomaar meer tegen. De een houdt van gamen, de ander brengt elke vrije minuut door op een skatebaan. De een draagt merkkleding, de ander gaat alleen voor tweedehands grunge kleding. De een houdt van Armin van Buren, de ander van Metallica. Ga zo maar door.

Je ontwikkelt je identiteit verder, zoekt gemeenschappelijkheid, een peer group. Een hoogsensitieve tiener is echter ook trouw, wil de veiligheid van die oude vriendschap ook niet zomaar loslaten. Dat kan wat spanning geven op het moment dat je uit elkaar groeit. 

Wat kun je hiermee als volwassene?

Een hoogsensitief kind ontwikkelt zich net als andere kinderen. Elk kind moet zijn weg vinden in sociale relaties en leert van het voorbeeld dat volwassenen geven.

Elk kind zit anders in elkaar. Ook hooggevoelige kinderen kunnen meer extravert en meer introvert zijn, prikkels mijden of juist prikkels opzoeken. Daarnaast spelen omgevingsfactoren, biologische en lichamelijke factoren en andere karaktereigenschappen een rol bij het aangaan en beleven van vriendschappen.

Waar je alert op kunt zijn bij hooggevoelige kinderen is het accepteren van de gevoeligheid. Ook henzelf helpen met accepteren van die gevoeligheid. Maak het niet allesbepalend, maar bagatelliseer het ook niet.

​Leg uit dat andere kinderen dingen misschien niet zo persoonlijk opvatten, wat minder eisen stellen aan een vriendschap maar dat dat geen afwijzing is. Laat zien dat het oké is als een hoogsensitief kind niet elke dag een speelafspraak wil. Leer het kind dat het ok is zoals het is :)

"Beïnvloedt hooggevoeligheid hoe een kind zijn of haar chronische aandoening ervaart?" Die vraag is me de afgelopen maanden een paar keer gesteld. Tijd dus voor een blog, dacht ik.

Los van het soort aandoening of ziekte, dat natuurlijk van grote invloed is, zijn er een aantal algemene factoren kunnen eraan bijdragen dat chronisch zieke HSK vermoeider zijn dan niet-HSK met een aandoening. Ik licht er drie uit: 

1) Lichamelijk ongemak, pijn en/of een beperking kosten het lichaam energie. Het lichaam vecht tegen een ontsteking of tekort, of je ervaart veel pijn, en daar word je moe van. Daarnaast kunnen medicatie en hun bijwerkingen bijdragen aan vermoeidheid en uitputting.

2) Emotioneel is het pittig om chronisch te ziek. Fysieke ups & downs, onzekerheid over het aanslaan van een behandeling of steeds naar een arts of verpleegkundige moeten ter controle, bijvoorbeeld, hebben allemaal hun weerslag op hoe je je als patiënt voelt. Dat werkt weer door op je lichaam en energieniveau.

3) Daarbij zijn hoogsensitieve kinderen gevoelig voor de emoties van anderen. Zijn ouders gespannen of verdrietig over een diagnose, dan merken ze dat. Ze kunnen zich verdrietig voelen om het verdriet van familieleden. 

Soms zijn ouders erg emotioneel onder een diagnose bijvoorbeeld, maar slokken praktische zaken veel tijd op, of is het te pijnlijk om te praten over wat de ziekte van hun kind voor hen betekent. Ze gaan op de automatische piloot en duwen hun emoties misschien weg. Het hooggevoelige kind kan die emoties echter wel degelijk aanvoelen.

Hooggevoelige kinderen hebben meer last van prikkels die hun normale 'staat van zijn' verstoren. Ziek zijn is geen normale situatie, en kan dus als heftig worden ervaren. 

Fysiek
Het voorbeeld van wollen truien en kriebelende naadjes in sokken wordt vaak genoemd in artikelen en boeken. Je kunt je vast voorstellen dat als ruwe sokken al irriteren, dat pijn, een infuus, jeuk, een stoma, of een sonde grote impact hebben.

De pijngrens van HSP is meestal lager dan die van niet-HSP. Eenvoudigweg omdat pijn een indringende prikkel is die je moeilijk kunt negeren, en omdat het je belemmert in je normale doen.

Leefwijze
Het kost vaak meer moeite om te wennen aan een nieuwe leefwijze of een nieuwe routine. Van 'niets' hebben naar opeens een ziekte hebben, vraagt om aanpassingsvermogen. Van nooit meer dan een aspirientje hebben gehad naar opeens drie keer per dag medicijnen moeten innemen, vraagt om aanpassingsvermogen. 

HSP & HSK zijn consciëntieus en zullen waarschijnlijk niet veel moeite hebben met therapietrouw, zeker als ze merken dat medicatie positieve effecten heeft. ​Wel zal het waarschijnlijk iets langer duren voor ze gewend zijn aan een nieuwe dagindeling of nieuwe leefstijl. 

Zichtbaar of niet?
Of een ziekte zichtbaar en herkenbaar is, of juist niet kan zeker een rol spelen in hoe een hooggevoelig kind de aandoening ervaart. ​Het is niet gemakkelijk om bij een zichtbare beperking of aandoening steeds te moeten uitleggen wat je hebt en telkens opnieuw dezelfde soort vragen te moeten beantwoorden - hoe goed bedoeld die belangstelling ook is.

Aan de andere kant vraagt het hebben van een niet-zichtbare aandoening ook veel, bijvoorbeeld als het gaat om durven laten zien dat je kwetsbaar bent en niet alles mee kunt doen, of als het gaat om grenzen voelen en aangeven. Wie vertel je erover? Wanneer? Wat zullen ze van je denken? 

Emoties
Een kind ervaart veel emoties rondom de chronische aandoening. Voelt zich misschien eenzaam, het buitenbeentje op school omdat hij/zij niet met alles mee kan doen of vaak afwezig is.
Is misschien bang voor de toekomst of boos: waarom heb ik dit? Of schaamt zich. De meeste kinderen kennen wel iemand die astma heeft bijvoorbeeld. Het is een redelijk geaccepteerde aandoening. Maar als je als kind een spierziekte hebt of met een stoma moet leven, kan schaamte een drempel zijn in het contact met leeftijdsgenootjes.
Bij hoogsensitieve kinderen zorgt de diepgaande verwerking van prikkels ervoor dat emoties meer raken, en het kost meer moeite om zich er niet door te laten meeslepen.

Lichamelijk onderzoek moet verricht worden, je kunt instrumenten niet minder eng maken. Medicatie heeft nu eenmaal bijwerkingen, en een operatie is soms nodig. We zouden het allemaal beter willen maken en gunnen elk kind het om onbezorgd en gezond op te groeien.

Helaas is de werkelijkheid soms anders en hebben we op heel veel factoren geen invloed. Waar je als zorgprofessional en/of ouder wel invloed op hebt, is je communicatie met het kind en jullie contact onderling. Goed om je daarvan bewust te zijn en zoveel mogelijk veiligheid te bieden, binnen uitdagende of moeilijke omstandigheden.