In de NRC van 21 september stond een interview met Damiaan Denys, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, psychiater in het AMC en hoogleraar Psychiatrie aan de UvA, over onder meer de (werk)druk binnen de GGZ.

Een verfrissend interview vond ik en het raakt iets waarover ik de afgelopen maanden meerdere keren heb gesproken met mensen: de verwachting dat het leven ‘maakbaar’ is. Dat idee (jij hebt de controle) kan HSP/HSK compleet overprikkelen. Want als het leven tegenzit, ligt het dan aan jou? Had je iets moeten voorkomen, doen, veranderen, wijzigen?

Voor de duidelijkheid: ik heb het niet over je verantwoordelijkheid niet nemen. Zoals ik in een vorige blog schreef, is hooggevoeligheid zeker geen reden om maar niets te proberen of ontzien te worden. Maar in de ‘maakbaarheid-gedachte‘ is weinig tot geen ruimte voor “soms gebeuren dingen nou eenmaal”.

Je moet werken aan vriendschappen, aan jezelf en je positie in het leven. Burn-out klachten? Dan had je maar meer vrije tijd moeten plannen of beter moeten luisteren naar advies. Ziek? Dan had je vaker moeten gaan trainen, gezonder moeten eten, positiever moeten denken, etc. 

Denys zegt onder meer:  
„De eisen die men stelt aan het leven zijn te hoog. Jonge meisjes willen allemaal mooi zijn, sociaal én slim. Dat is echt alleen weggelegd voor een elite – de allersterkste groep. Het pad van ‘normaal’ zijn – succesvol, alles onder controle hebben – is zo vernauwd dat velen eraf vallen en dus ‘iets’ hebben. Het ís niet normaal om mooi en succesvol te zijn en alles onder controle te hebben. Het is normaal om soms bang te zijn, ongelukkig, verdrietig, dom, je te vervelen en soms eenzaam te zijn.”

Hiermee legt hij de vinger op de zere plek. We verwachten en eisen veel van onszelf, van anderen en van ‘het leven’. Zijn van slag als iets anders loopt dan gepland. Willen het leven in de hand hebben in plaats van het leven “leven”, met alle ups & downs die erbij horen.

Hoogsensitieve personen zijn perfectionisten, stellen hoge eisen aan anderen maar vooral aan zichzelf. Als kennissen, collega’s en vrienden hun ideale leven leiden, getuige bijvoorbeeld de posts op sociale media, dan moet ik dat toch ook kunnen..?

Help! 
Mijn leven bestaat niet alleen uit gezellige etentjes, elke week nieuwe kleding en schoenen om op Instagram te delen, feestjes waar ik tot laat in de nacht heb gedanst, concerten, vakanties e.d.. 
Doe ik er dan wel toe? Doe ik iets fout? Hoe kan het dat ik mijn leven niet zo op de rails krijg als mensen in mijn omgeving? Wat moet ik veranderen aan mezelf, mijn hobby, mijn financiële situatie, mijn sportgewoonten, mijn opleiding, mijn vrienden, om ook zo’n perfect en ideaal leven te krijgen? 

Je begrijpt vast waar ik heen wil. Laten we kinderen, alle kinderen (niet alleen de HSK), meegeven dat het leven soms ook gewoon ‘gebeurt’. Dat het niet maakbaar is. Dat het normaal is als niet alles in 1 x slaagt. Dat ze zich niet hoeven te vergelijken met anderen. Dat het niet erg is als je niet 24/7 himmelhoch jauchzend rondloopt. Over druk van de ketel halen gesproken: leven met een 7 is zeker zo prettig als het constant (moeten) streven naar een 10 

Tips!

• Prijs de poging of moeite, niet het resultaat. Vertel een kind dat je de moeite waardeert of hebt opgemerkt hoe hij/zij z’n best gedaan heeft. 
  
  
• Leer dat “het beste” soms de vijand van “goed” is. Zeker als je te maken hebt met een kind met faalangst: het hoeft niet altijd meer, beter, sneller, e.d. 
  
  
• Wees je bewust van de impact van woorden, ook als je over jezelf spreekt: heb je het over een fout of over een leermoment? Had je een rotdag of was het een dag met een paar vervelende momenten? 
  
  
• Maak een vergelijking met de natuur om te tonen dat niets/niemand precies hetzelfde is: is een boom die krom groeit in plaats van recht omhoog, minder mooi? Is een rozenplant meer of minder perfect dan een zonnebloem? 
  
  
• Laat zien als ouder / volwassene dat ook bij jou wel eens iets tegenvalt, en vooral: dat je eigenwaarde daardoor niet bepaald wordt. Je bent niet minder waard als het eten aanbrandt of als je een afspraak bij de tandarts vergeten bent. 
  ​
  
• En, een open deur natuurlijk, maar leg uit dat Snapchat, Facebook of Insta niet de echte wereld is.

Hoogsensitieve kinderen voelen meer en kunnen van relatief klein lichamelijk ongemak behoorlijk overprikkeld raken. Waar andere kinderen na verloop van tijd geen erg meer hebben in een sneetje in hun vinger of een muggenbult, blijft bij hooggevoelige kinderen vaak de hele dag op de achtergrond iets ‘zeuren’. Er is iets niet “zoals het hoort” en dat irriteert.

Zit het kind verder goed in zijn/haar vel en is het ontspannen, dan kan hij/zij het vaak beter loslaten. In gevallen waar het kind al overprikkeld is, door de stress van een toetsweek of een verbouwing van de keuken thuis, kan dat kleine fysieke ongemak echter net een druppel zijn waardoor de emmer overloopt.

Is het te verklaren?
Wat ook een rol speelt bij overprikkeling door een fysieke klacht of pijn: kun je het verklaren? Voor kleine kinderen is dit sowieso lastig natuurlijk – als peuter ‘leer’ je misschien dat je kleine teen soms pijn doet als mama je nagel per ongeluk ietsje te kort heeft afgeknipt en sta je vervolgens niet te springen om dat proces te herhalen. Maar pas als je ouder bent, leer je een link leggen tussen bijvoorbeeld te veel cola drinken en buikpijn.

Sommige klachten of pijntjes zijn niet goed te verklaren, ook niet voor oudere kinderen en volwassenen. En dat kan zorgen voor flink wat onrust.

Hoogsensitieve kinderen/personen zitten gemakkelijk ‘in hun hoofd’; ze blijven zoeken naar verklaringen en rationele uitleg. Ook in het geval van lichamelijke prikkels die ze niet kunnen plaatsen. Dat overprikkeling dan op de loer ligt, is niet vreemd:

ONGEMAK OF PIJN  +  GEEN VERKLARING  +  BLIJVEN PIEKEREN  =  OVERPRIKKELING
​
Associaties
Pijn kan hooggevoelige kinderen erg angstig maken als ze deze associeren met anderen die erg ziek waren/zijn, of met nare gebeurtenissen: “Opa had ook buikpijn en die werd toen heel erg ziek en moest naar het ziekenhuis. Misschien heb ik wel dezelfde soort buikpijn als opa en moet ik ook geopereerd worden.”

Tips!

• Geruststelling is belangrijk: benoem de angst, wuif ‘m niet weg (dus niet: “stel je niet aan”) en leg het kind uit dat de kans klein is dat het iets ernstigs is. Vertel dat iedereen (jij ook) wel eens buikpijn/hoofdpijn etc heeft, maar dat dat vaak een teken is dat je lichaam hard aan het werk is, om een teveel aan suiker te verwerken bijvoorbeeld.
  
  
• Bouw aan vertrouwen in het eigen lichaam: wat gaat er eigenlijk ontzettend veel ‘automatisch’ hartstikke goed: je hart slaat gewoon en pompt bloed door je lichaam zonder dat jij er iets voor hoeft te doen! Je kunt lopen zonder dat je erbij nadenkt, je kunt een pot pindakaas optillen omdat je armspieren zo sterk zijn, etc.
  ​
• Bij jongeren kun je uitleggen dat het blijven zoeken naar een verklaring de pijn (en overprikkeling) alleen maar verergert. Afgezien daarvan zijn veel sites die dr. Google als hit geeft totaal niet betrouwbaar. Mediawijsheid komt hierbij ook om de hoek kijken. 
  
  
• Zorg voor afleiding maar forceer niet. Probeer erachter te komen waardoor een kind zich beter gaat voelen: muziek maken of luisteren? Een boekje lezen samen?

​Reageren of heb je vragen? Ik hoor graag van je!

Parentificatie houdt (heel) kort gezegd in dat de ouder-kind relatie wordt omgekeerd: kinderen voelen en/of dragen de verantwoordelijkheid en zorg voor hun ouders. We hebben het dan uiteraard niet over een korte periode, zoals bij een griepje.

​Je kunt bijvoorbeeld denken aan situaties waarbij een ouder verslaafd is of aan psychische problemen lijdt. Vaak ervaren kinderen dit zorgen voor hun ouder(s) zelf niet als uitzonderlijk. Soms weten ze niet eens dat het ook anders kan totdat ze bij vriendjes thuis komen en daar een andere rolverdeling zien.

Waarom aandacht voor hoogsensitiviteit?
Hooggevoelige kinderen zijn door hun gevoeligheid nog eerder geneigd te zorgen voor anderen en het welzijn van anderen voorop te zetten. Juist hun gevoeligheid maakt dat ze meer (onuitgesproken en/of onbewuste) wensen of signalen oppikken. Ouders hoeven niet actief om hulp of steun te vragen – de kinderen zien en voelen uit zichzelf al wat hij/zij nodig heeft. Bij ‘zorg’ gaat het niet alleen om praktische zaken als het huishouden, fysieke verzorging of boodschappen, het gaat ook niet alleen om ouders die psychisch of lichamelijk ziek zijn. 

Hoe vaak fungeren (hoogsensitieve) kinderen niet als praatpaal voor ouders en wat is het effect daarvan? Denk aan ouders die in een vechtscheiding zitten en hun onzekerheid, angst, boosheid, spanning en frustraties uiten bij hun zoon of dochter. 
Ze leggen daarmee een grote druk op schouders van hun kind maar hij/zij zal zich bij wijze van spreken liever de tong afbijten dan zeggen dat het te belastend is. Waarom? Omdat hooggevoelige kinderen de machteloosheid, wanhoop, verdriet en angst voelen die achter de daden of woorden van hun ouder(s) ligt. Ze hopen dat door te zorgen of een luisterend oor te bieden, het leven gemakkelijker wordt voor de ouder(s).

Onderzoek Pluess
Recent onderzoek van Michael Pluess (Queen Mary University London) et al. laat zien dat hooggevoelige kinderen meer lijden onder negatieve omgevingsfactoren dan andere kinderen. Bij langdurige overbelasting en/of chronische overprikkeling, zoals vaak het geval bij parentificatie, liggen fysieke klachten op de loer. Spanning moet er immers ergens uit en als stress niet afneemt, zie je (vage) lichamelijke klachten ontstaan. Genoeg reden dus om op tijd met het kind (en ouders) in gesprek te gaan en te proberen te zorgen voor ontspanning. Kinderen mogen kind zijn!

Laatst werd me gevraagd of een weerbaarheidstraining goed zou zijn voor een (stil, introvert) hoogsensitief meisje want dan zou ze beter bestand zijn tegen 'de harde buitenwereld'.
Ik gaf niet meteen antwoord maar stelde een vraag terug: waarom vinden we dat kinderen zich moeten wapenen tegen de buitenwereld?

Natuurlijk begreep ik de goede bedoeling die achter de vraag zat; het liefst zouden we immers zien dat kinderen nooit gekwetst worden en hen tegen nare situaties en pijn beschermen (voor de goede orde: dit ging niet over een situatie van onveiligheid thuis maar over contact tussen klasgenoten).

Maar wat me opviel is dat niet werd gevraagd: wat kunnen we doen om te zorgen dat klasgenoten meer begrip tonen voor elkaar? Hoe leggen we uit wat hooggevoeligheid is?

Hoogsensitieve kinderen kunnen gebaat zijn bij begeleiding als het gaat om omgaan met prikkels, het contact met het "Zelf" (wat wil ik/voel ik in plaats van: wat verwacht de ander van mij) en het voelen en durven aangeven van grenzen. Dat is echter niet hetzelfde als een weerbaarheidstraining om je beter staande te kunnen houden in de harde maatschappij.

Misschien kunnen we beter inzetten op het kweken van begrip en respect voor het feit dat iedereen anders in elkaar zit? 
Waar je moet beginnen? Misschien geeft dit filmpje een idee :)

Omgevingsfactoren en hooggevoeligheid

Onlangs verschenen de resultaten van nieuw onderzoek van o.a. Michael Pluess (Queen Mary University, Londen) naar de gevoeligheid voor omgevingsfactoren van kinderen. Interessant is dat uit dit onderzoek blijkt dat hoogsensitieve kinderen (HSK) zowel sterker reageren op negatieve omgevingsfactoren (opvoeding, school) als op positieve omgevingsfactoren.

Met andere woorden, HSK bloeien sterker op dan andere kinderen als ze gesteund worden en zich prettig voelen maar ervaren ook meer problemen in moeilijke of onveilige omstandigheden.

Op zich is dit gegeven niet verwonderlijk als je weet dat HSK niet alleen veel meer zintuiglijke prikkels verwerken maar ook een spons zijn voor sfeer in groepen en emoties van anderen. Het onderzoek van Pluess maakt echter ook duidelijk waarom het -ook voor professionals in de zorg- en hulpverlening- belangrijk is hooggevoeligheid te (h)erkennen. HSK die opgroeien in moeilijke thuissituaties worden daardoor blijkbaar nog meer geraakt en beïnvloed dan andere kinderen. 
​
Wil jij weten hoe je hoogsensitiviteit herkent, welke adviezen je aan ouders kunt geven en wat jij voor deze kinderen kunt betekenen? Kom dan naar een van de door het SKJ geaccrediteerde studiemiddagen dit voorjaar!