Waarom reageren (hoogsensitieve) kinderen die overprikkeld zijn soms nergens meer op en sluiten ze zich totaal af van jou, de ouders, of de omgeving (klaslokaal)?

Voor we naar een heel goed filmpje gaan hierover, eerst even een korte uitleg. De zogenaamde 'stille' introverte hoogsensitieve kinderen verwerken prikkels naar binnen. Dus, zijn ze overweldigd dan merk jij waarschijnlijk in eerste instantie vaak niets. Pas als ze gaan klagen over fysieke klachten, huilen, of zich terugtrekken en nergens meer op reageren, valt het op. We hebben dan de neiging om vragen te stellen, uitleg te willen. "Wat is er aan de hand?", "waarom ben je zo misselijk?", "waarom doe je niet gezellig mee?".

Afhankelijk van de mate van overprikkeling en de oorzaak, kan een kind nog uitleggen wat het ervaart. Maar soms klapt een kind gewoon volledig dicht en komt er geen woord meer uit. Niet omdat het niet wil praten. Maar omdat het letterlijk even niet meer lukt. 

Hoe zit dat? Onze hersenen bestaan uit drie delen kun je zeggen: de hersenstam (ook wel reptielenbrein genoemd), het subcorticaal (zoogdierenbrein genoemd) en de cortex (dat wat ons mens maakt).

Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor overleven - het behoud van alle vitale lichaamsfuncties, denk aan aansturen van je hartslag, ademhaling etc.
Het zoogdierenbrein is verantwoordelijk voor geheugen en emoties. Het is het deel van de hersenen waarmee we eigenlijk steeds op zoek gaan naar 'beloning': we willen ons goed voelen.
Het mensenbrein (de cortex) ligt als het ware over deze twee andere delen heen en dit is het deel dat zorgt dat wij onze hogere mentale functies kunnen uitoefenen: onze spraak, rekenvaardigheden, etc.

Als we zwaar overprikkeld zijn, of als er een heftig trauma optreedt, is het eerste deel dat 'uitvalt' ons mensenbrein, de cortex. Dat deel waarmee dus informatie wordt verwerkt en het deel waarmee we iets kunnen uitleggen aan een ander. 

Is een hoogsensitief kind overprikkeld, dan lukt het soms gewoon letterlijk niet meer om informatie (dat wat jij vraagt of zegt) te verwerken en een antwoord te genereren (te praten).

Wat kun je dan doen om het kind te bereiken? Ga inspelen op de de twee andere hersendelen. Zorg voor veiligheid, ontspanning en warmte (ik bedoel: troost, knusheid, ook, maar niet alleen, een aangename temperatuur).

• Geef een favoriet knuffelbeest of fleecedekentje om onder te kruipen (fleece, knuffelbeest = zacht materiaal, troostend, ontprikkelend).
• Zet muziek uit of zet zachte kalmerende muziek aan.
• ​Ga even naar buiten, laat het kind aarden.
• Maak een beker chocolademelk (of ander favoriet drankje).

Als je het kind goed kent en hij/zij laat het toe, kan een schouder om tegen aan te kruipen helpen. Maar let op, bij zeer ernstige overprikkeling kan een arm om de schouders juist nog meer prikkels geven, je komt immers in hun energiecirkel. 

Kortom, zorg voor emotionele veiligheid en ontspanning, en zorg voor ontladen en ontstressen van vitale lichaamsfuncties.

En dan nu het filmpje, zoals beloofd. Het gaat over hoe je aan kinderen uitlegt wat er gebeurt als ze te maken hebben met verlies of trauma, maar is ook heel leerzaam voor/over hooggevoelige kinderen die (langdurig) zeer overprikkeld zijn.

Chaos, wanorde, geen overzicht, veranderingen, onzekerheid... Geen dingen waar de gemiddelde HSP of HSK erg blij van wordt. We houden van structuur, houvast, weten wat we moeten doen en wat we kunnen verwachten.

En dat kan nu niet. Het leven is nooit voorspelbaar natuurlijk, maar we zijn ons er nu meer dan ooit van bewust dat elke dag anders kan lopen dan je gepland had.

Dus kun je waarschijnlijk aan een hoogsensitief kind merken dat het gespannen is, overprikkeld. En als je HSP bent, aan jezelf misschien ook. Waar ben je aan toe? Wat wordt er op de volgende persconferentie verteld? Kunnen scholieren naar school blijven gaan? Hoe gaan de kerstdagen eruit zien? 

We hebben dit voorjaar wel kunnen 'oefenen' met flexibiliteit op het gebied van thuis werken en thuis onderwijs krijgen natuurlijk. We weten al hoe het is om afstand te houden, familie en vrienden minder 'live' te zien. En misschien merk je ook dat je zelfs aan onzekerheid en constante veranderingen wel kunt wennen.

Eén simpele tip: creëer je eigen rituelen!
We gaan de herfst en winter tegemoet, dat is toch een verschil met het voorjaar toen we richting langere dagen en heerlijk warm weer gingen. Maar juist deze periode leent zich uitstekend voor het opbouwen van een dagelijks ritueel. Iets waarbij jij, of een hooggevoelig kind zich prettig voelt. Iets dat je elke dag kunt doen op dezelfde tijd.

Met de kids: drink bijvoorbeeld elke avond voor het naar bed gaan samen een kopje warme chocolademelk, doe elke ochtend een dansje op hun favoriete liedje of kijk een puppy-filmpje op YouTube. Neem bewust de tijd om dat samen te doen, niet terwijl jij ondertussen de vaatwasser staat in te ruimen of de was opvouwt. Je zult zien hoeveel goed het doet en hoe het iets wordt waar ze naar uitkijken.

HSP of niet, gun jezelf ook zo'n dagelijks moment. Structuur. Iets dat houvast biedt. Kijk voor jezelf wat werkt en kies iets dat los staat van je werk. Elke ochtend je agenda bijwerken telt niet ;) 
In a world full of chaos, create joy!

Faalangst is een complexer fenomeen dan alleen angst om niet goed te scoren voor een toets. Het wordt vaak gekoppeld aan schoolprestaties maar zit eigenlijk dieper. Het gaat om de angst niet te voldoen, tekort te schieten. In allerlei situaties, intellectueel maar ook sociaal bijvoorbeeld. In deze blog alle aspecten aanstippen gaat te ver, maar houd in gedachten dat het meer betreft dan alleen schoolprestaties.

Faalangst is vooral herkenbaar op het moment van examens of toetsen. Vaak gaan die periodes gepaard met grote druk, omdat er op school wekenlang naar toe wordt gewerkt of zelfs aandacht aan wordt besteed in het nieuws, zoals bij de CITO of eindexamens. Door die druk kan het voor een (hooggevoelig) kind voelen alsof zijn/haar complete eigenwaarde afhangt van de score die wordt behaald.
​
Los van het eigen streven naar perfectie, speelt dat hoogsensitieve kinderen meer dan andere kinderen aanvoelen welke verwachtingen anderen (ouders, leerkrachten) van hen hebben. Ze voelen ook de teleurstelling van anderen als ze niet voldoen aan verwachtingen. Dat zorgt voor spanning, niet alleen achteraf als ze misschien inderdaad een lager cijfer hebben gehaald, maar ook voorafgaand aan het examen of werkstuk. 

Passieve faalangst
Je ziet dat sommige kinderen uit angst niet eens willen beginnen aan een taak of opdracht; ze zijn er niet van overtuigd dat ze een goed (genoeg) cijfer kunnen halen, dus laten ze het liever bij voorbaat al zitten. Dan ervaren ze in elk geval niet het gevoel van teleurstelling bij een laag cijfer.

Actieve faalangst
Andere kinderen kunnen nauwelijks stoppen met leren en oefenen, willen alles juist tot in de puntjes hebben voorbereid, en blijven lesstof herhalen en herhalen. Ook bij hen speelt faalangst: met een ‘gewone’ voorbereiding redden ze het niet bij een test, denken ze.  

Signalen

• Uitstelgedrag
• De ‘clown’ uithangen, alles om de aandacht af te leiden
• Niets nieuws willen proberen (denk aan sporten, nieuwe spelletjes)
• Perfectionisme, nooit tevreden zijn met eigen (huis)werk
• Buikpijn, transpireren, hangerig worden of wit wegtrekken op het moment dat er een prestatie wordt verlangd

Tips!

• ’Praise the effort, not the result’ 
  E zijn ouders die een kado beloven als er een bepaalde cito-score of eindexamencijfer wordt behaald. Lief bedoeld, maar hoeveel druk legt dat niet bij een kind?
  Natuurlijk is het fijn als je kind scoort met voetbal of een 10 voor z'n/haar werkstuk haalt. En dat mag je prijzen, maar is een kind faalangstig, benadruk dan vooral ook de moeite die het ergens voor gedaan heeft.
  
  
• Bouw aan zelfvertrouwen: 
  • door jouw vertrouwen uit te spreken dat een kind iets nieuws kan (leren).
  • door het kind er bijvoorbeeld aan te herinneren dat de eerste keer leren fietsen/zwemmen e.d. ook eng was maar dat dat nu toch heel goed gaat.
  • door te laten merken dat de eigenwaarde van een kind niet afhangt van een cijfer.  
    ​
• Let op het voorbeeld dat je geeft: hoe belangrijk zijn prestaties? Of gaat het om het proberen, het plezier dat je ergens aan beleeft?

 
In de NRC van 21 september stond een interview met Damiaan Denys, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, psychiater in het AMC en hoogleraar Psychiatrie aan de UvA, over onder meer de (werk)druk binnen de GGZ.

Een verfrissend interview vond ik en het raakt iets waarover ik de afgelopen maanden meerdere keren heb gesproken met mensen: de verwachting dat het leven ‘maakbaar’ is. Dat idee (jij hebt de controle) kan HSP/HSK compleet overprikkelen. Want als het leven tegenzit, ligt het dan aan jou? Had je iets moeten voorkomen, doen, veranderen, wijzigen?

Voor de duidelijkheid: ik heb het niet over je verantwoordelijkheid niet nemen. Zoals ik in een vorige blog schreef, is hooggevoeligheid zeker geen reden om maar niets te proberen of ontzien te worden. Maar in de ‘maakbaarheid-gedachte‘ is weinig tot geen ruimte voor “soms gebeuren dingen nou eenmaal”.

Je moet werken aan vriendschappen, aan jezelf en je positie in het leven. Burn-out klachten? Dan had je maar meer vrije tijd moeten plannen of beter moeten luisteren naar advies. Ziek? Dan had je vaker moeten gaan trainen, gezonder moeten eten, positiever moeten denken, etc. 

Denys zegt onder meer:  
„De eisen die men stelt aan het leven zijn te hoog. Jonge meisjes willen allemaal mooi zijn, sociaal én slim. Dat is echt alleen weggelegd voor een elite – de allersterkste groep. Het pad van ‘normaal’ zijn – succesvol, alles onder controle hebben – is zo vernauwd dat velen eraf vallen en dus ‘iets’ hebben. Het ís niet normaal om mooi en succesvol te zijn en alles onder controle te hebben. Het is normaal om soms bang te zijn, ongelukkig, verdrietig, dom, je te vervelen en soms eenzaam te zijn.”

Hiermee legt hij de vinger op de zere plek. We verwachten en eisen veel van onszelf, van anderen en van ‘het leven’. Zijn van slag als iets anders loopt dan gepland. Willen het leven in de hand hebben in plaats van het leven “leven”, met alle ups & downs die erbij horen.

Hoogsensitieve personen zijn perfectionisten, stellen hoge eisen aan anderen maar vooral aan zichzelf. Als kennissen, collega’s en vrienden hun ideale leven leiden, getuige bijvoorbeeld de posts op sociale media, dan moet ik dat toch ook kunnen..?

Help! 
Mijn leven bestaat niet alleen uit gezellige etentjes, elke week nieuwe kleding en schoenen om op Instagram te delen, feestjes waar ik tot laat in de nacht heb gedanst, concerten, vakanties e.d.. 
Doe ik er dan wel toe? Doe ik iets fout? Hoe kan het dat ik mijn leven niet zo op de rails krijg als mensen in mijn omgeving? Wat moet ik veranderen aan mezelf, mijn hobby, mijn financiële situatie, mijn sportgewoonten, mijn opleiding, mijn vrienden, om ook zo’n perfect en ideaal leven te krijgen? 

Je begrijpt vast waar ik heen wil. Laten we kinderen, alle kinderen (niet alleen de HSK), meegeven dat het leven soms ook gewoon ‘gebeurt’. Dat het niet maakbaar is. Dat het normaal is als niet alles in 1 x slaagt. Dat ze zich niet hoeven te vergelijken met anderen. Dat het niet erg is als je niet 24/7 himmelhoch jauchzend rondloopt. Over druk van de ketel halen gesproken: leven met een 7 is zeker zo prettig als het constant (moeten) streven naar een 10 

Tips!

• Prijs de poging of moeite, niet het resultaat. Vertel een kind dat je de moeite waardeert of hebt opgemerkt hoe hij/zij z’n best gedaan heeft. 
  
  
• Leer dat “het beste” soms de vijand van “goed” is. Zeker als je te maken hebt met een kind met faalangst: het hoeft niet altijd meer, beter, sneller, e.d. 
  
  
• Wees je bewust van de impact van woorden, ook als je over jezelf spreekt: heb je het over een fout of over een leermoment? Had je een rotdag of was het een dag met een paar vervelende momenten? 
  
  
• Maak een vergelijking met de natuur om te tonen dat niets/niemand precies hetzelfde is: is een boom die krom groeit in plaats van recht omhoog, minder mooi? Is een rozenplant meer of minder perfect dan een zonnebloem? 
  
  
• Laat zien als ouder / volwassene dat ook bij jou wel eens iets tegenvalt, en vooral: dat je eigenwaarde daardoor niet bepaald wordt. Je bent niet minder waard als het eten aanbrandt of als je een afspraak bij de tandarts vergeten bent. 
  ​
  
• En, een open deur natuurlijk, maar leg uit dat Snapchat, Facebook of Insta niet de echte wereld is.

Hoogsensitieve kinderen voelen meer en kunnen van relatief klein lichamelijk ongemak behoorlijk overprikkeld raken. Waar andere kinderen na verloop van tijd geen erg meer hebben in een sneetje in hun vinger of een muggenbult, blijft bij hooggevoelige kinderen vaak de hele dag op de achtergrond iets ‘zeuren’. Er is iets niet “zoals het hoort” en dat irriteert.

Zit het kind verder goed in zijn/haar vel en is het ontspannen, dan kan hij/zij het vaak beter loslaten. In gevallen waar het kind al overprikkeld is, door de stress van een toetsweek of een verbouwing van de keuken thuis, kan dat kleine fysieke ongemak echter net een druppel zijn waardoor de emmer overloopt.

Is het te verklaren?
Wat ook een rol speelt bij overprikkeling door een fysieke klacht of pijn: kun je het verklaren? Voor kleine kinderen is dit sowieso lastig natuurlijk – als peuter ‘leer’ je misschien dat je kleine teen soms pijn doet als mama je nagel per ongeluk ietsje te kort heeft afgeknipt en sta je vervolgens niet te springen om dat proces te herhalen. Maar pas als je ouder bent, leer je een link leggen tussen bijvoorbeeld te veel cola drinken en buikpijn.

Sommige klachten of pijntjes zijn niet goed te verklaren, ook niet voor oudere kinderen en volwassenen. En dat kan zorgen voor flink wat onrust.

Hoogsensitieve kinderen/personen zitten gemakkelijk ‘in hun hoofd’; ze blijven zoeken naar verklaringen en rationele uitleg. Ook in het geval van lichamelijke prikkels die ze niet kunnen plaatsen. Dat overprikkeling dan op de loer ligt, is niet vreemd:

ONGEMAK OF PIJN  +  GEEN VERKLARING  +  BLIJVEN PIEKEREN  =  OVERPRIKKELING
​
Associaties
Pijn kan hooggevoelige kinderen erg angstig maken als ze deze associeren met anderen die erg ziek waren/zijn, of met nare gebeurtenissen: “Opa had ook buikpijn en die werd toen heel erg ziek en moest naar het ziekenhuis. Misschien heb ik wel dezelfde soort buikpijn als opa en moet ik ook geopereerd worden.”

Tips!

• Geruststelling is belangrijk: benoem de angst, wuif ‘m niet weg (dus niet: “stel je niet aan”) en leg het kind uit dat de kans klein is dat het iets ernstigs is. Vertel dat iedereen (jij ook) wel eens buikpijn/hoofdpijn etc heeft, maar dat dat vaak een teken is dat je lichaam hard aan het werk is, om een teveel aan suiker te verwerken bijvoorbeeld.
  
  
• Bouw aan vertrouwen in het eigen lichaam: wat gaat er eigenlijk ontzettend veel ‘automatisch’ hartstikke goed: je hart slaat gewoon en pompt bloed door je lichaam zonder dat jij er iets voor hoeft te doen! Je kunt lopen zonder dat je erbij nadenkt, je kunt een pot pindakaas optillen omdat je armspieren zo sterk zijn, etc.
  ​
• Bij jongeren kun je uitleggen dat het blijven zoeken naar een verklaring de pijn (en overprikkeling) alleen maar verergert. Afgezien daarvan zijn veel sites die dr. Google als hit geeft totaal niet betrouwbaar. Mediawijsheid komt hierbij ook om de hoek kijken. 
  
  
• Zorg voor afleiding maar forceer niet. Probeer erachter te komen waardoor een kind zich beter gaat voelen: muziek maken of luisteren? Een boekje lezen samen?

​Reageren of heb je vragen? Ik hoor graag van je!