Waarom reageren (hoogsensitieve) kinderen die overprikkeld zijn soms nergens meer op en sluiten ze zich totaal af van jou, de ouders, of de omgeving (klaslokaal)?

Voor we naar een heel goed filmpje gaan hierover, eerst even een korte uitleg. De zogenaamde 'stille' introverte hoogsensitieve kinderen verwerken prikkels naar binnen. Dus, zijn ze overweldigd dan merk jij waarschijnlijk in eerste instantie vaak niets. Pas als ze gaan klagen over fysieke klachten, huilen, of zich terugtrekken en nergens meer op reageren, valt het op. We hebben dan de neiging om vragen te stellen, uitleg te willen. "Wat is er aan de hand?", "waarom ben je zo misselijk?", "waarom doe je niet gezellig mee?".

Afhankelijk van de mate van overprikkeling en de oorzaak, kan een kind nog uitleggen wat het ervaart. Maar soms klapt een kind gewoon volledig dicht en komt er geen woord meer uit. Niet omdat het niet wil praten. Maar omdat het letterlijk even niet meer lukt. 

Hoe zit dat? Onze hersenen bestaan uit drie delen kun je zeggen: de hersenstam (ook wel reptielenbrein genoemd), het subcorticaal (zoogdierenbrein genoemd) en de cortex (dat wat ons mens maakt).

Het reptielenbrein is verantwoordelijk voor overleven - het behoud van alle vitale lichaamsfuncties, denk aan aansturen van je hartslag, ademhaling etc.
Het zoogdierenbrein is verantwoordelijk voor geheugen en emoties. Het is het deel van de hersenen waarmee we eigenlijk steeds op zoek gaan naar 'beloning': we willen ons goed voelen.
Het mensenbrein (de cortex) ligt als het ware over deze twee andere delen heen en dit is het deel dat zorgt dat wij onze hogere mentale functies kunnen uitoefenen: onze spraak, rekenvaardigheden, etc.

Als we zwaar overprikkeld zijn, of als er een heftig trauma optreedt, is het eerste deel dat 'uitvalt' ons mensenbrein, de cortex. Dat deel waarmee dus informatie wordt verwerkt en het deel waarmee we iets kunnen uitleggen aan een ander. 

Is een hoogsensitief kind overprikkeld, dan lukt het soms gewoon letterlijk niet meer om informatie (dat wat jij vraagt of zegt) te verwerken en een antwoord te genereren (te praten).

Wat kun je dan doen om het kind te bereiken? Ga inspelen op de de twee andere hersendelen. Zorg voor veiligheid, ontspanning en warmte (ik bedoel: troost, knusheid, ook, maar niet alleen, een aangename temperatuur).

• Geef een favoriet knuffelbeest of fleecedekentje om onder te kruipen (fleece, knuffelbeest = zacht materiaal, troostend, ontprikkelend).
• Zet muziek uit of zet zachte kalmerende muziek aan.
• ​Ga even naar buiten, laat het kind aarden.
• Maak een beker chocolademelk (of ander favoriet drankje).

Als je het kind goed kent en hij/zij laat het toe, kan een schouder om tegen aan te kruipen helpen. Maar let op, bij zeer ernstige overprikkeling kan een arm om de schouders juist nog meer prikkels geven, je komt immers in hun energiecirkel. 

Kortom, zorg voor emotionele veiligheid en ontspanning, en zorg voor ontladen en ontstressen van vitale lichaamsfuncties.

En dan nu het filmpje, zoals beloofd. Het gaat over hoe je aan kinderen uitlegt wat er gebeurt als ze te maken hebben met verlies of trauma, maar is ook heel leerzaam voor/over hooggevoelige kinderen die (langdurig) zeer overprikkeld zijn.

Chaos, wanorde, geen overzicht, veranderingen, onzekerheid... Geen dingen waar de gemiddelde HSP of HSK erg blij van wordt. We houden van structuur, houvast, weten wat we moeten doen en wat we kunnen verwachten.

En dat kan nu niet. Het leven is nooit voorspelbaar natuurlijk, maar we zijn ons er nu meer dan ooit van bewust dat elke dag anders kan lopen dan je gepland had.

Dus kun je waarschijnlijk aan een hoogsensitief kind merken dat het gespannen is, overprikkeld. En als je HSP bent, aan jezelf misschien ook. Waar ben je aan toe? Wat wordt er op de volgende persconferentie verteld? Kunnen scholieren naar school blijven gaan? Hoe gaan de kerstdagen eruit zien? 

We hebben dit voorjaar wel kunnen 'oefenen' met flexibiliteit op het gebied van thuis werken en thuis onderwijs krijgen natuurlijk. We weten al hoe het is om afstand te houden, familie en vrienden minder 'live' te zien. En misschien merk je ook dat je zelfs aan onzekerheid en constante veranderingen wel kunt wennen.

Eén simpele tip: creëer je eigen rituelen!
We gaan de herfst en winter tegemoet, dat is toch een verschil met het voorjaar toen we richting langere dagen en heerlijk warm weer gingen. Maar juist deze periode leent zich uitstekend voor het opbouwen van een dagelijks ritueel. Iets waarbij jij, of een hooggevoelig kind zich prettig voelt. Iets dat je elke dag kunt doen op dezelfde tijd.

Met de kids: drink bijvoorbeeld elke avond voor het naar bed gaan samen een kopje warme chocolademelk, doe elke ochtend een dansje op hun favoriete liedje of kijk een puppy-filmpje op YouTube. Neem bewust de tijd om dat samen te doen, niet terwijl jij ondertussen de vaatwasser staat in te ruimen of de was opvouwt. Je zult zien hoeveel goed het doet en hoe het iets wordt waar ze naar uitkijken.

HSP of niet, gun jezelf ook zo'n dagelijks moment. Structuur. Iets dat houvast biedt. Kijk voor jezelf wat werkt en kies iets dat los staat van je werk. Elke ochtend je agenda bijwerken telt niet ;) 
In a world full of chaos, create joy!

In de loop van een dag ervaren we veel prikkels. We krijgen energie van anderen als we plezier hebben, en we geven energie weg. Doordat we overvraagd of ondervraagd worden, door te piekeren, door drukte om ons heen of een volle agenda, door peer pressure, sociale media.. Iedereen heeft zo z'n eigen triggers en 'energieslurpers'.

Ook hoogsensitieve kinderen geven veel energie weg. Op school, bij vriendjes, tijdens zwemles, bij de BSO of thuis. Ze zijn er zich nog niet van bewust en/of kunnen het -afhankelijk van de leeftijd- meestal niet benoemen. Maar je kunt het als volwassene merken aan stuitergedrag of juist behoefte aan alleen zijn, veel meer piekeren, grotere onzekerheid of misschien vermoeidheid.

Het helpt om op te schonen. Ik heb onlangs mijn site en blogs opgeschoond, de meest gelezen artikelen zijn blijven staan, anderen heb ik verwijderd. Een voorbeeld. Net zoals dat je eens in de zoveel tijd door je kledingkast gaat of de garage opruimt.

Energie kun je ook opschonen. Ook met (jonge) kinderen. Klinkt dat 'zweverig'? Dat is het toch niet. Herken je niet dat iets dat je heel erg heeft beziggehouden pas echt uit je systeem is als je het hebt opgeschreven? Er zijn mensen die foto's verscheuren na verbroken relaties of oude brieven -nu e-mails vermoed ik :)- weggooien als een vriendschap voorbij is, etc.

Tip!
Door elke dag bewust af te sluiten (samen met een kind) wordt energie opgeschoond.

• Ouders kunnen bijvoorbeeld tijdens het douchen met hun zoon of dochter visualiseren dat alle gebeurtenissen en gesprekken van die dag wegspoelen met het water, misschien zelfs door die gebeurtenissen te benoemen.
• Je kunt een douche visualiseren en het kind de kleur(en) van het douchewater laten bedenken. Maak er een spelletje van, bedenk zelf je eigen douchekleur of vertel wat er bij jou door de afvoer wegspoelt.
• Laat een kind opschrijven wat hem/haar dwars zat die dag en verscheur daarna het papier.
• Spreek in bed hardop uit "deze dag is voorbij, ik heb mijn best gedaan, nu laat ik het los en ga ik uitrusten", of iets anders in die trant.

Het zijn maar een paar voorbeelden. Ga gewoon eens ontdekken wat bij het kind aansluit. Zelfs als dit allemaal wat ver van je bed lijkt, kun je het allicht eens proberen, zeker als kinderen slecht slapen. There's no harm in trying :)

In mijn trainingen kom ik het nogal eens tegen: professionals die van ouders (of jongeren zelf) horen dat hun kind iets niet kan (mee)doen omdat ze “HSP hebben”. De vraag aan mij is dan of het klopt dat een hoogsensitief kind inderdaad beter kan worden ontzien.

Standaard begint mijn antwoord met 'Nee'
Dat je hooggevoelig bent – HSP staat overigens voor HoogSensitief Persoon en is niet iets dat je hebt, zoals een aandoening of ziekte, maar dat terzijde – betekent niet per definitie dat je dan maar beter niet kunt meedoen met de gymles, niet naar een verjaardagsfeest kunt gaan, niet op een teamsport kunt of geen normaal onderwijs kan volgen. Echt niet.

Hooggevoeligheid is geen aandoening, geen stoornis! Het is niet iets dat je belemmert in het leven of iets waardoor je moet worden ontzien. 

Waar gaat het wel om?
Hooggevoelige kinderen/jongeren reageren sterker op prikkels, zie onder meer dit artikel van Bianca Acevedo, Elaine Aron e.a. In de huidige maatschappij waarin we (allemaal!) enorm veel prikkels op ons afkrijgen, 24/7 en overal waar we zijn, is het belangrijk om hoogsensitieve kinderen te leren omgaan met hun gevoeligheid.

Niet lekker in je vel zitten komt niet door de hoogsensitiviteit maar door overprikkeling
Hooggevoelig zijn, kan inderdaad betekenen dat je als kind liefst snel weer vertrekt van oma’s gezellige verjaardagsfeestje als je een hectische week hebt gehad op school en op de heenweg 1,5 uur in de file hebt gestaan terwijl mama zakelijk telefoongesprekken voerde via de bluetooth speaker. Het houdt echter niet in dat je per definitie nooit naar (oma’s) verjaardagen kunt gaan.

Het kan betekenen dat je meer last hebt van chemische luchtjes en daardoor liever schoonmaakt met groene zeep in plaats van anti-kalkspray of dat je een raam openzet terwijl je poetst. Het betekent niet dat je maar nooit meer je badkamer moet schoonmaken.

Overvolle klassen of een drukke naschoolse agenda zijn een behoorlijke uitdaging voor hooggevoelige kinderen. Ze zijn echter net zo min gebaat bij ‘pushen’ voor ze eraan toe zijn, als bij ‘afschermen’ voor alles wat eventueel een prikkel zou kunnen zijn. Is een klas druk en heeft een kind moeite om zich te concentreren op een proefwerk dan kan een koptelefoon natuurlijk even uitkomst bieden, maar zet niet preventief een headset op omdat het kind hooggevoelig is. Kijk per situatie wat het beste is.

Niet afschermen
Wat we creëren door hoogsensitieve kinderen van jongs af aan voor allerlei prikkels af te schermen – ook al is dat met de beste bedoelingen – is dat ze steeds minder prikkels kunnen hebben, zich gaan verschuilen achter anderen die het beter weten en steeds minder durven. Dat afschermen doen niet alleen zogenaamde 'curling ouders', ook professionals hebben soms het idee dat ze HSK helpen als ze bij voorbaat al prikkels verminderen, zonder dat sprake is van overprikkeling.

Door prikkels preventief te gaan vermijden wordt de wereld steeds enger, grootser en vol potentieel uitputtende situaties of mensen. Maar de wereld is niet bar en boos, en “de ander” is er niet altijd om voor jou te bepalen wat je wel of niet moet doen. 

Hooggevoelige kinderen moeten zelf leren ontdekken wat hun triggers zijn en wat ze kunnen doen bij overprikkeling. En bij dat proces hoort dat je wel eens overprikkeld raakt. 

Leren omgaan met prikkels is als leren fietsen: door naar anderen te kijken, leer je het niet. Het is een kwestie van zelf proberen! Aan de slag met zijwieltjes, vallen en weer opstaan. Net zo lang totdat je het kunt.

 
In de NRC van 21 september stond een interview met Damiaan Denys, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, psychiater in het AMC en hoogleraar Psychiatrie aan de UvA, over onder meer de (werk)druk binnen de GGZ.

Een verfrissend interview vond ik en het raakt iets waarover ik de afgelopen maanden meerdere keren heb gesproken met mensen: de verwachting dat het leven ‘maakbaar’ is. Dat idee (jij hebt de controle) kan HSP/HSK compleet overprikkelen. Want als het leven tegenzit, ligt het dan aan jou? Had je iets moeten voorkomen, doen, veranderen, wijzigen?

Voor de duidelijkheid: ik heb het niet over je verantwoordelijkheid niet nemen. Zoals ik in een vorige blog schreef, is hooggevoeligheid zeker geen reden om maar niets te proberen of ontzien te worden. Maar in de ‘maakbaarheid-gedachte‘ is weinig tot geen ruimte voor “soms gebeuren dingen nou eenmaal”.

Je moet werken aan vriendschappen, aan jezelf en je positie in het leven. Burn-out klachten? Dan had je maar meer vrije tijd moeten plannen of beter moeten luisteren naar advies. Ziek? Dan had je vaker moeten gaan trainen, gezonder moeten eten, positiever moeten denken, etc. 

Denys zegt onder meer:  
„De eisen die men stelt aan het leven zijn te hoog. Jonge meisjes willen allemaal mooi zijn, sociaal én slim. Dat is echt alleen weggelegd voor een elite – de allersterkste groep. Het pad van ‘normaal’ zijn – succesvol, alles onder controle hebben – is zo vernauwd dat velen eraf vallen en dus ‘iets’ hebben. Het ís niet normaal om mooi en succesvol te zijn en alles onder controle te hebben. Het is normaal om soms bang te zijn, ongelukkig, verdrietig, dom, je te vervelen en soms eenzaam te zijn.”

Hiermee legt hij de vinger op de zere plek. We verwachten en eisen veel van onszelf, van anderen en van ‘het leven’. Zijn van slag als iets anders loopt dan gepland. Willen het leven in de hand hebben in plaats van het leven “leven”, met alle ups & downs die erbij horen.

Hoogsensitieve personen zijn perfectionisten, stellen hoge eisen aan anderen maar vooral aan zichzelf. Als kennissen, collega’s en vrienden hun ideale leven leiden, getuige bijvoorbeeld de posts op sociale media, dan moet ik dat toch ook kunnen..?

Help! 
Mijn leven bestaat niet alleen uit gezellige etentjes, elke week nieuwe kleding en schoenen om op Instagram te delen, feestjes waar ik tot laat in de nacht heb gedanst, concerten, vakanties e.d.. 
Doe ik er dan wel toe? Doe ik iets fout? Hoe kan het dat ik mijn leven niet zo op de rails krijg als mensen in mijn omgeving? Wat moet ik veranderen aan mezelf, mijn hobby, mijn financiële situatie, mijn sportgewoonten, mijn opleiding, mijn vrienden, om ook zo’n perfect en ideaal leven te krijgen? 

Je begrijpt vast waar ik heen wil. Laten we kinderen, alle kinderen (niet alleen de HSK), meegeven dat het leven soms ook gewoon ‘gebeurt’. Dat het niet maakbaar is. Dat het normaal is als niet alles in 1 x slaagt. Dat ze zich niet hoeven te vergelijken met anderen. Dat het niet erg is als je niet 24/7 himmelhoch jauchzend rondloopt. Over druk van de ketel halen gesproken: leven met een 7 is zeker zo prettig als het constant (moeten) streven naar een 10 

Tips!

• Prijs de poging of moeite, niet het resultaat. Vertel een kind dat je de moeite waardeert of hebt opgemerkt hoe hij/zij z’n best gedaan heeft. 
  
  
• Leer dat “het beste” soms de vijand van “goed” is. Zeker als je te maken hebt met een kind met faalangst: het hoeft niet altijd meer, beter, sneller, e.d. 
  
  
• Wees je bewust van de impact van woorden, ook als je over jezelf spreekt: heb je het over een fout of over een leermoment? Had je een rotdag of was het een dag met een paar vervelende momenten? 
  
  
• Maak een vergelijking met de natuur om te tonen dat niets/niemand precies hetzelfde is: is een boom die krom groeit in plaats van recht omhoog, minder mooi? Is een rozenplant meer of minder perfect dan een zonnebloem? 
  
  
• Laat zien als ouder / volwassene dat ook bij jou wel eens iets tegenvalt, en vooral: dat je eigenwaarde daardoor niet bepaald wordt. Je bent niet minder waard als het eten aanbrandt of als je een afspraak bij de tandarts vergeten bent. 
  ​
  
• En, een open deur natuurlijk, maar leg uit dat Snapchat, Facebook of Insta niet de echte wereld is.